خبرگزاری مهر، گروه استانها: تحولات فرهنگی سال‌های اخیر نشان داده است که موضوع حجاب، پیش از آنکه در عرصه قانون قابل حل باشد، به میدان نبردی در حوزه معنا و تصویر بدل شده است.
در این میان، استان همدان به عنوان یکی از قطب‌های فرهنگی کشور، نیازمند ترسیم نقشه‌ای جامع برای مدیریت نرم عفاف و حجاب است؛ نقشه‌ای که هم گفتمان‌ساز باشد و هم قدرت روایت‌گری در میدان رقابت رسانه‌ای را حفظ کند.
مناسبات فرهنگی جدید میان نسل‌ها، حجاب را از حالت نمادین صرف خارج کرده و آن را به یکی از عناصر هویتی در جنگ ادراکی تبدیل کرده است. این پدیده در همدان نیز چهره‌ای دوگانه یافته؛ از یک‌سو حضور گسترده دختران و زنان با پوشش‌های متنوع در فضاهای آموزشی و اقتصادی و از سوی دیگر نگرانی نهادهای فرهنگی از تغییر ذائقه و الگوی مصرف رسانه‌ای که اغلب تأثیرپذیر از تولیدات غیرایرانی است.
مدیریت فرهنگی در این شرایط، نیازمند بازنگری جدی در زبان ترویج است. حجاب نه به‌عنوان قانون خشک، بلکه به‌مثابه انتخاب آگاهانه باید بازنمایی شود. جامعه امروز، متن آماده نمی‌پذیرد؛ به روایت نیاز دارد. تحول در میدان روایت، نخستین گام برای اقناع نسلی است که از فرمانبری فاصله گرفته و به معناجوی فعال بدل شده است.
جنگ نرم در حوزه پوشش، محصول غلبه تصویر بر اندیشه است. دشمن فرهنگی، روایت تصویری از زن ایرانی را هدف قرار داده و تلاش کرده است تا «بدحجابی» را معادل آزادی معرفی کند. راه مقابله بازتولید تصویر اصیل زن ایرانی در قاب رسانه است؛ تصویری که هم عقلانیت و هم زیبایی‌شناسی درونی اسلام ایرانی را به نمایش بگذارد.
در همین زمینه، ظرفیت‌های فرهنگی همدان از آئین‌های آئینی و مذهبی تا زیست معنوی زنان روستایی می‌تواند به محور تولید محتوای بومی بدل شود. بازآفرینی عناصر پوشش محلی، معرفی لباس همدانی به‌عنوان الگویی فرهنگی و نماد اعتماد به‌نفس اجتماعی، بخشی از مسیر بازسازی گفتمان حجاب در این استان است.
نکته مهم آن است که برنامه‌ریزی در حوزه عفاف و حجاب نباید به اقدامات مقطعی و مناسبتی محدود شود. استمرار روایت، کلید اثرگذاری فرهنگی است. تولید محتوای رسانه‌ای از مدارس، دانشگاه‌ها، محلات و محیط‌های ورزشی زنان باید در دستور کار قرار گیرد تا ارزش پوشش، نه به‌عنوان اجبار، بلکه به‌مثابه «افتخار» بازنمایی شود.
تحقق عفاف و حجاب بدون هم‌افزایی رسانه‌ای ممکن نیست
یکی از پژوهشگران رسانه استان همدان گفتگو با خبرنگار مهر، از نبود انسجام گفتمانی و ضعف هماهنگی میان نهادهای فرهنگی در استان همدان انتقاد و اظهار کرد: استان همدان امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند تدوین یک نقشه‌راه رسانه‌ای جامع و مبتنی بر فهم دقیق واقعیت‌های اجتماعی است.
حسین زیادی با اشاره به اینکه مأموریت نهادهای فرهنگی در همدان به شکل پراکنده و جزیره‌ای دنبال می‌شود، گفت: هرکدام از دستگاه‌ها – از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا صداوسیمای مرکز همدان، دانشگاه‌ها، مراکز حوزوی و تشکل‌های مردمی – به‌صورت مستقل عمل می‌کنند؛ در حالی که این تک‌صدایی‌ها نه‌تنها موجب اثربخشی نمی‌شود بلکه گاه پیام‌های متناقض در جامعه تولید می‌کند.
به گفته وی، همدان نیازمند هم‌افزایی و یکپارچگی رسانه‌ای است، چراکه جوان امروز نه با دستور بلکه با منطق، احساس و زیبایی‌شناسی فرهنگی قانع می‌شود و رسانه‌ها باید بتوانند در میدان روایت‌سازی، پیامی واحد و قانع‌کننده ارائه دهند.
این پژوهشگر تأکید کرد: اولین الزام در مسیر ترویج عفاف و حجاب، گذار از لحن دستوری به گفت‌وگوی اقناعی و هنری است. باید فلسفه و چرایی این ارزش دینی را با زبانی شیوا، مبتنی بر کرامت انسانی و منطق اجتماعی بیان کنیم تا مخاطب حس نکند مخاطب امر و نهی است، بلکه شریک تفکر و انتخاب آگاهانه‌ای است که ریشه در هویت فرهنگی‌اش دارد.
وی در ادامه افزود: دومین گام حیاتی، تولید محتوای بومی و متناسب با هویت همدانی است. استان همدان با پیشینه تمدنی هزارساله، بزرگان فرهنگی و روح غنی ایرانی‌اسلامی، ظرفیت بی‌نظیری برای تبیین روایت‌های اصیل از حجاب دارد. اگر بتوانیم این روایت‌ها را با زبان رسانه، مستند، شعر، تئاتر و فضای مجازی عرضه کنیم، اثرگذاری فرهنگی صدچندان خواهد شد.
فلسفه حجاب با زبان هنر، منطق و کرامت انسانی بازگو شود
زیادی با اشاره به نقش دانشگاه‌ها، مراکز علمی و رسانه‌های محلی در این فرآیند تصریح کرد: مراکز علمی باید نیازسنجی فرهنگی انجام دهند تا محتواهای رسانه‌ای بر اساس شناخت دقیق از مخاطب و سبک زندگی نسل جدید طراحی شود. در غیر این صورت، همه فعالیت‌ها شکلی نمادین و مقطعی پیدا می‌کند.
به باور این پژوهشگر، حجاب و عفاف باید نه در قالب محدودیت، بلکه در هیبت یک انتخاب آگاهانه و نشانه‌ای از بلوغ فرهنگی جامعه معرفی شود؛ مفهومی که اگر به درستی تبیین گردد، حتی مخالفانش نیز با احترام به آن خواهند نگریست.
وی با انتقاد از کمبود آموزش عمومی در عرصه فهم رسانه‌ای گفت: سواد رسانه‌ای همان حلقه مفقوده‌ای است که می‌تواند در برابر سیل شبهات و هجمه‌های فضای مجازی مقاومت ایجاد کند. باید به جوان همدانی نیاموزیم چگونه پیام‌ها را تحلیل کند، چگونه پشت هر تصویر و شعار را بخواند و اسیر القائات نشود. این همان مصونیتی است که از درون بر می‌خیزد، نه از بیرون.
زیادی خاطرنشان کرد: فضای رسانه‌ای دشمن فراگیر شده و هر تصویری که در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخد، حامل معنا و پیام است. اگر ما روایت خود را نسازیم، دیگران روایت خود را بر ذهن مخاطب تحمیل خواهند کرد. بنابراین باید تولید روایت داخلی – جذاب، منطقی و هویتمند – را جدی گرفت.
او همچنین با تأکید بر ظرفیت‌های فرهنگی و نخبگانی همدان یادآور شد: این استان در طول تاریخ خاستگاه اندیشه‌های بزرگ دینی، عرفانی و فلسفی بوده و چنین ظرفیتی می‌تواند تکیه‌گاه اصلی بازتولید گفتمان کرامت‌محور عفاف و حجاب باشد. بهره‌گیری از هنرمندان متعهد، ادیبان، معلمان و روحانیون آشنا با زبان روز، لازمه اصلی این تحول است.
در پایان، این پژوهشگر رسانه با اشاره به شرایط پیچیده امروز جامعه گفت: ترویج عفاف و حجاب در سده جدید تنها از مسیر رسانه، گفت‌وگو و خلاقیت می‌گذرد. این یک رقابت فرهنگی تمام‌عیار است که استان همدان با پشتوانه فرهنگی و تمدنی خود، می‌تواند پیشگام آن در کشور باشد؛ مشروط بر آنکه تصمیم‌گیری‌ها از سطح شعار و بنر به میدان عمل و تولید واقع‌گرایانه منتقل شود.
به این ترتیب، همدان اگر بتواند از این مقطع پراکندگی عبور کند و گفتمان عفاف و حجاب را با زبان علم، هنر و رسانه بازتعریف نماید، می‌تواند الگویی بومی و پایدار برای سایر استان‌های کشور رقم بزند.
گفتنی است؛ آنچه در نهایت در موضوع حجاب و عفاف اهمیت دارد، عبور از سطح برنامه‌های نمایشی و ورود به عمق باور اجتماعی است. حجاب اگرچه ظاهری‌ترین نمود از هویت دینی زن ایرانی است، اما ریشه آن در عمق فهم تمدنی نهفته است. جامعه‌ای که بتواند روایت مستقل و اقناع‌کننده از پوشش ارائه دهد، در برابر هجمه‌های بی‌وقفه جنگ رسانه‌ای مصون خواهد ماند.
