یگ-۲۹ در اواخر دهه ۱۹۷۰ طراحی و در اوایل دهه ۱۹۸۰ و دوران اتحاد شوروی وارد خدمت شد تا به عنوان جنگنده برتری هوایی علیه جنگنده‌های هم‌نسل آمریکایی مانند اف-۱۵ و اف-۱۶ عمل کند. این جنگنده دارای دو موتور توربوفن RD-۳۳ است که به آن سرعتی تا ۲.۲۵ ماخ می‌دهد و برد رزمی آن بدون مخازن سوخت خارجی به حدود ۷۰۰ کیلومتر می‌رسد. همچنین دارای توان مانورپذیری بالا است که آن را در نبرد‌های نزدیک (Dogfight) تهدیدی جدی می‌کند. با این حال، سامانه‌های اویونیک آن بر اساس استاندارد‌های امروزی قدیمی محسوب می‌شوند.
با گذشت دهه‌ها، میگ-۲۹ دستخوش به‌روزرسانی‌هایی شده که برخی مدل‌ها را به نسخه‌های چندمنظوره تبدیل کرده است. بارزترین آنها «میگ-۲۹ اس» است که گمان می‌رود ایران اخیراً نمونه‌هایی از آن را به‌دست آورده باشد. این مدل با داشتن رادار جدیدتر، توان حمل تسلیحات بیشتر و ارتقاء‌هایی در سامانه‌های ناوبری و هدایت متمایز می‌شود. در صورت تأیید این ارتقاءها، توانایی ایران در نبرد‌های هوا به هوا علیه رقبایی مانند اف-۱۶ اسرائیلی و حتی در مقابله با پهپاد‌ها و موشک‌های کروز نفوذکننده به حریم هوایی ایران، به‌طور قابل‌توجهی بهبود خواهد یافت.
با این حال، میگ-۲۹ همچنان راه‌حلی موقتی است؛ زیرا توان در محیط‌های نبرد پیشرفته که در آنها جنگنده‌های دوربرد یا سامانه‌های هشدار زودهنگام غالب‌اند، ندارد.
میگ-۲۹ هنوز در خدمت بسیاری از کشورهاست، از جمله هند که دومین بهره‌بردار بزرگ پس از روسیه است، و اوکراین که اصلاحاتی در تسلیحات و رادار‌های آن انجام داده است. میگ-۲۹ گزینه‌ای اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه برای کشور‌هایی است که دنبال جنگنده‌ای مؤثر با هزینه نگهداری پایین‌اند، هرچند تحریم‌ها علیه روسیه گاه زنجیره‌ی تأمین و پشتیبانی فنی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
جست‌و‌جو برای جنگنده‌های پیشرفته‌تر
به‌دست آوردن میگ-۲۹ ظرفیت‌های نیروی هوایی ایران را تقویت می‌کند، اما کافی نیست. ایران به سوی چین متمایل شده و در پی به‌دست آوردن جنگنده‌ی رو به رشد جی-۱۰ سی است، که پس از ادعا‌های پاکستان درباره ساقط کردن رافال‌های هند با موشک هوا به هوا برد بلند پی‌ال-۱۵ در تقابل اخیر بین دو کشور، به لقب «قاتل رافال» مشهور شد.
در سال ۲۰۱۵، ایران و چین نتوانستند به توافق برسند تا ایران حداقل ۱۵۰ فروند از این جنگنده را خریداری کند؛ معامله به دلیل اختلاف روی شرایط پرداخت و کمبود ارز خارجی متوقف شد. سپس تهران هدف خرید اولیه را به ۴۰ فروند و بعد به ۱۰ فروند کاهش داد تا یک بسته آزمایشی باشد. در صورت موفقیت، این جنگنده‌ی نسل چهار و نیم، بخش بزرگی از شکاف توان هوایی ایران را پر خواهد کرد.
این جنگنده‌ی تک‌موتوره حداکثر سرعت ۲ ماخ (۲۱۰۰ کیلومتر در ساعت) دارد، چندمنظوره است و قادر به حمل موشک‌های هوا به زمین و هوا به هوا است. رادار آن از نوع اسکن الکترونیکی فعال (AESA) با برد طولانی است و قابلیت شلیک موشک‌های برد بلند هوا به هوا خارج از دید مستقیم (BVR) را دارد. پیش‌بینی می‌شود ایران در صورت تحویل جی-۱۰ سی، آن را به موشک برد بلند پی‌ال-۱۵ مجهز کند که در نسخه چینی بردی تا ۲۰۰ کیلومتر دارد.
مقایسه با اف-۱۶ و اهمیت طراحی کانارد-دلتا
گزارش‌ها نشان می‌دهند که جنگنده‌ی چینی نسبت به اف-۱۶ در زمینه آیرودینامیک و توان پرواز در سرعت‌های پایین برتری دارد؛ به لطف طراحی دلتا–کانارد. بال مثلثی (دلتا) امکان پرواز در سرعت‌های بالا و ثبات در زوایای حمله زیاد را فراهم می‌کند و بالچه‌های کوچک جلوی بال اصلی (کانارد) باعث بهبود مانورپذیری و کنترل دینامیکی می‌شوند.
با این حال، اف-۱۶ سابقه طولانی در عملیات رزمی دارد و از نظر پنهان‌کاری بر جنگنده‌ی چینی برتری دارد، به این معنا که می‌تواند حتی از فواصل نزدیک، بدون آنکه دشمن حضورش را تشخیص دهد، هدف را شناسایی کند. در نبرد نزدیک، جی-۱۰ ممکن است به دلیل سبک‌بودن و توان مانور بهتر برتری پیدا کند، اما در نبرد خارج از برد دید، اف-۱۶ با بهره از فناوری هدف‌یابی و رادار‌های پیشرفته برتری خود را باز می‌یابد.
سو-۳۵: گزینه روسی ایران
جنگنده‌ی سوم که ایران در پی خرید آن است، سو-۳۵، جنگنده‌ی نسل چهار و نیم روسی است که یکی از بهترین جنگنده‌های زرادخانه روسیه محسوب می‌شود. سرعت آن حدود ۲.۳ ماخ است و نسبت به رافال فرانسوی و اف-۱۶ آمریکایی برتری دارد. این هواپیما به سامانه جنگ الکترونیک پیشرفته مجهز است که کشف آن توسط رادار دشمن را دشوار می‌سازد و در نبرد‌های نزدیک نیز به دلیل توان مانور بالا برتری دارد. در نبرد‌های خارج از برد دید، اف-۱۶ می‌تواند برتری خود را از طریق فناوری‌های هدف‌یابی و رادار‌های هدایت‌کننده تسلیحات حفظ کند. برخی منابع اوکراینی در ژوئن سال گذشته ادعا کردند که اف-۱۶ موفق به سرنگونی سو-۳۵ شده است، اما منبع مستقلی این موضوع را تأیید نکرده است.
برخی محافل دیپلماتیک و رسانه‌ای ایران نارضایتی خود را از خودداری روسیه در تحویل جنگنده‌ها به ایران ابراز کردند، هرچند تهران همکاری گسترده‌ای با روسیه داشته و پهپاد‌هایی را در جنگ اوکراین در اختیار مسکو قرار داده است. با این حال، مقامات ایرانی همچنان سو-۳۵ را به عنوان گزینه اصلی نوسازی نیروی هوایی خود می‌دانند.
نیاز به منظومه هوایی یکپارچه
کارآمدی نیروی هوایی به شبکه‌ای یکپارچه از پشتیبانی لجستیکی، فنی و اطلاعاتی وابسته است. هر جنگنده‌ای، هرچقدر هم پیشرفته باشد، نیازمند رادار‌های پیشرفته، سامانه‌های پدافند هوایی زمین‌پایه، زیرساخت فرماندهی و کنترل، ارتباطات امن، هواپیما‌های شناسایی و هشدار زودهنگام و هماهنگی با نیرو‌های زمینی و دریایی است.
همچنین آموزش خلبانان، تأمین قطعات، نگهداری و تعمیرات، سوخت‌رسانی و تسلیحات، به همان اندازه اهمیت دارد. در این زمینه، ایران در سال ۲۰۲۳ جنگنده‌ی آموزشی و سبک یاک-۱۳۰ را دریافت کرده که برای آموزش خلبانان سو-۳۵ و سو-۵۷ به کار می‌رود و امکان حمله سبک را نیز دارد؛ در رزمایش «ذوالفقار ۱۴۰۳»، از آن برای هدایت موشک به سمت پهپاد استفاده شد.
مقامات ایرانی آگاهند که مسیر نوسازی نیروی هوایی دشوار خواهد بود و آمریکا و اسرائیل نیز فشار خود را بر روسیه و چین برای جلوگیری از تجهیز ایران ادامه خواهند داد. بر خلاف صنعت موشکی و پهپادی که ایران بومی‌سازی کرده، جنگنده‌های پیشرفته نیازمند فناوری و سرمایه‌گذاری عظیم هستند.
