همشهری‌آنلاین - مجیدجباری: خوزستان این روزها بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته است؛ استانی که تقریبا همه روزهای سال درگیر آلودگی هوای ناشی از سوختن گازهای همراه نفت است به تازگی میزبان مراسمی بود که در آن از «بزرگترین طرح جمع‌آوری گازهای مشعل کشور» رونمایی شد. طرح ۸۰۰ میلیون دلاری که قرار است ۳۰ شعله اهواز را خاموش کند و هر روز نزدیک به ۳۰۰ میلیون فوت‌مکعب گاز را از نابودی نجات دهد. با این حال اما تجربه نیمه‌تمام طرح‌های جمع‌آوری گاز در شرق کارون باعث شده مردم و کارشناسان نگران تحقق وعده‌های جدید باشند.
۱۲ قرارداد، خاموشی ۳۰ مشعل
شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب از امضای ۱۲ قرارداد جدید جمع‌آوری گازهای همراه نفت خبر داد. این قراردادها با هدف بهره‌گیری از توان بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، قرار است روزانه ۲۹۵ میلیون فوت‌مکعب گاز مشعل را از میادین «رگ سفید»، «گلخاری»، «بی‌بی‌حکیمه»، «کوپال»، «اهواز»، «لالی»، «نرگسی» و «زیلایی» جمع‌آوری کند. مسئولان اعلام کرده‌اند که اجرای کامل این طرح طی دو سال آینده، علاوه بر کاهش آلودگی‌های محیط‌زیستی، سالانه ۵۵۰ میلیون دلار درآمد ارزی و حدود ۸۰۰ هزار تن مایعات گازی برای کشور به همراه خواهد داشت.
زخم باز از طرح ناتمام
با وجود این اخبار امیدبخش، فعالان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که تجربه شرق کارون نباید فراموش شود. محمد داس‌مه، حقوقدان و فعال محیط‌زیست خوزستان در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین یادآوری می‌کند: «در طرح جمع‌آوری گازهای همراه شرق کارون قرار بود ۵۲ مشعل گازی از میادین مارون، گچساران، آغاجاری و رگ‌سفید توسط پالایشگاه بیدبلند جمع‌آوری شود. این قرارداد به ارزش بیش از یک میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ امضا شد، اما با گذشت ۷ سال، بسیاری از مشعل‌ها همچنان روشن مانده‌اند. برنامه جمع‌آوری فلرهای شرق کارون پهنه هایی از چهار استان خوزستان، کهگیلویه‌وبویراحمد، بوشهر و فارس را دربر می‌گیرد و اجرای ناقص آن، نه‌تنها موجب هدررفت سرمایه ملی شده، بلکه خسارات جدی به محیط‌زیست و سلامت ساکنان مناطق نفت‌خیز وارد کرده است.
مستندات آلودگی بیدبلند
داس‌مه با اشاره به پنج نامه رسمی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان در سال‌های اخیر می‌گوید: «بر اساس نتایج آزمایشگاهی، آلایندگی پالایشگاه بیدبلند در محورهای بدسوزی فلرینگ، آلودگی هوا و انتشار بوی نامطبوع محرز شده است. این‌ها دیگر ادعا نیست و مستندات رسمی یک نهاد حاکمیتی است. داده‌های مربوط به خطرات زیست‌محیطی و تهدید سلامت عمومی نباید محرمانه بمانند و باید در دسترس مردم قرار گیرند. به همین خاطر از نهادهای قضایی، به‌ویژه معاونت حقوق عامه دادستانی کل کشور خواسته‌ام به این اسناد ورود و وضعیت اجرای طرح شرق کارون را مشخص کنند.»
در شرایطی که دولت از آغاز طرح ملی در این زمینه سخن می‌گوید، فعالان و کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند تجربه شرق کارون نباید تکرار شود و شفافیت در اجرای پروژه‌ها، کلید اعتماد عمومی است. به گفته کارشناسان، سوزاندن گازهای همراه نفت در مشعل‌ها، منبع اصلی انتشار آلاینده‌هایی چون دی‌اکسید گوگرد، اکسید نیتروژن و ذرات معلق است. ۳۰ درصد آلودگی هوای اهواز نیز مربوط به سوزاندن گازهای همراه نفت است.
هدررفت ۴ میلیارد دلار در فلرها
یک دکترای محیط‌زیست در این باره می‌گوید: «متاسفانه در کشور ما سالانه حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب گاز در مشعل‌های میادین نفتی خود می‌سوزاند که منجر به تولید رقمی حدود ۵۰ میلیون تن دی اکسید کربن در سال می‌شود که معادل تولید گازهای گلخانه‌ای توسط ۱۲ میلیون خودروی سواری است. همین رقم، سهمی نزدیک به ۶ درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای کشور را شامل می‌شود که عدد بسیار بالایی است.»
در همین زمینه بخوانید:
قربانیان بی سر و صدای نفت و گاز | ساکنان این شهرها نمی‌توانند خون اهدا کنند
وحید نوروزی درگفت‌و گو با همشهری‌آنلاین می افزاید: «گاز فلر ترکیبی از متان، اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات گوگردی است. سوزاندن ناقص آن باعث تولید ذرات معلق سمی می‌شود و احتمال ابتلا به بیماری‌های ریوی را تا ۳۰ درصد در مناطق مجاور افزایش می‌دهد. این شعله‌ها علاوه بر گرمایش موضعی و آلودگی شدید هوا، خاک و آب را آلوده کرده و زیست‌بوم‌های حساس جنوب ایران را در معرض نابودی قرار داده‌اند. از نظر اقتصادی هم ارزش گازی که سالانه در فلرها می‌سوزد و هدر می‌رود بیش از ۴ میلیارد دلار است. یعنی ثروتی که می‌توانست به تولید برق، کود شیمیایی یا سوخت پاک تبدیل شود به‌راحتی هدر می‌رود.»
تحقق ۱۰ درصدی برنامه هفتم
او به برنامه های بالادستی اشاره می‌کند و می‌گوید: «با وجود تکلیف صریح ماده ۴۸ برنامه ششم توسعه مبنی بر جمع‌آوری ۹۰ درصد گازهای مشعل تا پایان برنامه، متاسفانه عملکرد واقعی آن کمتر از ۱۰ درصد بوده است. وعده‌های مشابه در برنامه هفتم هم عملا تاکنون بی تاثیر بوده است. در شرایطی که ایران یکی از قربانیان اصلی تغییرات اقلیمی درسطح جهانی است و ادامه فلرینگ گسترده نوعی بی‌توجهی آشکار به سلامت مردم و آینده محیط‌زیست است وحتما باید تدبیری برای آن اندیشیده شود.»
نوروزی می‌گوید: «معتقدم اگر سیاست‌گذاری انرژی در کشور بر مبنای بهره‌وری و مسئولیت زیست‌محیطی تنظیم شود خاموش کردن این شعله‌های خطرناک نه‌تنها رویا نخواهد بود بلکه به واقعیت تبدیل می‌شود. واقعیتی که هم زمین را نجات می‌دهد، هم هوای مردم را پاک‌تر می‌کند و هم سرمایه ملی را از سوختن در باد نجات می‌دهد.»
اسناد بالادستی چه می‌گویند؟
موضوع جمع‌آوری گازهای مشعل در اسناد بالادستی به‌روشنی مورد تاکید قرار گرفته است. در برنامه ششم توسعه، دولت موظف شد تا پایان برنامه، ۹۰ درصد گازهای همراه نفت را مهار کند. با این حال، گزارش‌های رسمی وزارت نفت و مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که عملکرد واقعی کمتر از ۱۰ درصد بوده است. در برنامه هفتم توسعه نیز هدف تازه‌ای تعیین شده است. جمع‌آوری سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز مشعل، معادل ۴۴ میلیون مترمکعب در روز تا پایان سال ۱۴۰۷. تاکنون ظرفیت جمع‌آوری به حدود ۳۳۰ میلیون فوت‌مکعب در روز (۹ میلیون مترمکعب) رسیده و با طرح‌های جدید اهواز، این ظرفیت به بیش از ۱۷ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که به معنای تحقق تقریبی ۴۰ درصد هدف برنامه هفتم است.
به گزارش همشهری‌آنلاین، اگرچه طرح تازه دولت برای جمع‌آوری ۳۰ مشعل امیدبخش‌است، اما هنوز فاصله قابل توجهی تا مهار کامل گازهای همراه نفت(فلرینگ) وجود دارد. تجربه شرق کارون نشان داده است که میان امضای قرارداد و خاموشی واقعی مشعل‌ها، شکافی جدی وجود دارد. اکنون نگاه‌ها به وزارت نفت و شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب دوخته شده تا مشخص شود آیا این بار وعده‌ها به واقعیت تبدیل خواهد شد؟ در غیر این‌صورت اعتماد عمومی به تعهدات محیط زیستی دولت بیش از پیش آسیب خواهد دید.
