گروه دیپلماتیک – همشهری آنلاین: هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه هاکان فیدان در سفر به بغداد با همتای عراقی خود فؤاد حسین، و در حضور محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق، نخستین توافق‌نامه اجرایی آب میان دو کشور را امضا کرده است. این توافق که در چند دهه گذشته بی سابقه بوده گرچه از سوی مقامات «سند تاریخی» توصیف شده اما انتقاد شدید مردم عراق را به دنبال داشته است، کسانی که معتقدند اکنون مدیریت آب عراق در دست آنکاراست، نه بغداد.

براساس اعلام ترکیه، این کشور در روزهای آینده یک میلیارد متر مکعب آب برای عراق رهاسازی خواهد کرد و به‌مدت پنج سال، مدیریت جریان‌های آبی و زیرساخت‌های مرتبط با آن با نظارت مستقیم آنکارا انجام می‌گیرد.

بر اساس این توافق، ترکیه اختیارات فنی و اداری در مدیریت منابع آبی عراق خواهد داشت، در ازای لغو برخی بدهی‌ها و افزایش سقف مبادلات تجاری دو کشور به ۳۰ میلیارد دلار در سال؛ همچنین طرف ترکیه‌ای مسئول سدها، مخازن و زیرساخت‌های آبی در طول اجرای توافق خواهد بود.

سودانی این توافق را راهکاری پایدار برای بحران آب توصیف کرده و وزیر خارجه ترکیه وعده داد که نسل‌های آینده دیگر از کمبود آب رنج نخواهند برد. اما ناظران در بغداد هشدار می‌دهند که این توافق دست بالای تصمیم‌گیری آبی را به ترکیه می‌سپارد و می‌تواند سیاست و اقتصاد عراق را به گروگان بگیرد.

خشکسالی کم سابقه در عراق

این توافق در شرایطی امضا شده که خشکسالی در سراسر عراق خشم عمومی را برانگیخته است.

فعالان عراقی در شبکه‌های اجتماعی با شعار «دجله در حال مرگ است» خواستار تحریم انتخابات و کالاهای ترکیه‌ای شده‌اند.

ویدئوهای فراوانی از خشک‌شدن رودخانه‌ها و بخش‌هایی از بستر دجله و فرات منتشر شده است؛ در برخی مناطق مردم حتی می‌توانند از عرض رود با پای پیاده عبور کنند.

در استان میسان، بنا به گفته مدیر کشاورزی استان، بیش از ۹۰ درصد تالاب‌ها خشک شده‌اند و هزاران خانواده دامدار و کشاورز در معرض نابودی معیشت خود هستند.

در استان واسط نیز طرح کشاورزی زمستانه به دلیل کاهش ۴۰ درصدی آب دجله در وضعیت بحرانی قرار دارد.

احمد الربیعی کارشناس محیط‌زیست هشدار داده عراق هر سال حدود ۱۰ درصد از ذخایر آبی خود را از دست می‌دهد، و اگر سطح رهاسازی آب از سوی ترکیه افزایش نیابد، سد موصل تا پایان نوامبر خشک خواهد شد.

الربیعی با اشاره به اینکه عراق در سه دهه اخیر بیش از ۳۰ درصد از زمین‌های کشاورزی حاصلخیز خود را از دست داده، گفته ورودی فعلی آب از ترکیه تنها ۱۳۰ مترمکعب در ثانیه است، در حالی‌که میزان طبیعی آن باید دست‌کم ۳۵۰ مترمکعب باشد.

برخی ناظران عراقی با هشدار درباره تبدیل شدن پرونده آب به اهرم فشار سیاسی در دست ترکیه معتقدند توافق اخیر به آنکارا برتری راهبردی خطرناکی می‌دهد، زیرا اکنون کنترل سدهای عراق را در اختیار خواهد داشت.

با وجود همه این هشدارها، تحلیل‌گران می‌گویند دولت عراق همچنان به جنبه‌های سیاسی توافق با ترکیه توجه دارد و مسائل فنی و زیست‌محیطی را نادیده می‌گیرد.