به گزارش الف به تازگی در پی حملات سنگین روسیه به زیرساخت‌های انرژی اوکراین، برق در پایتخت و ۹ منطقه دیگر اوکراین قطع شد. این رویداد تلخ، یک حقیقت راهبردی را در دنیای امروز به تصویر می‌کشد؛ پایداری انرژی، خط مقدم دفاع ملی است و شبکه‌های برق متمرکز، نقطه ضعف کشورها در برابر تهدیدات هستند.
سال‌هاست که اقتصاد و زندگی روزمره ایرانیان با پدیده مخرب «ناترازی برق» دست و پنجه نرم می‌کند. این مشکل با قطع برق صنایع، تولید را متوقف کرده و با خاموشی‌های خانگی، آسایش شهروندان را سلب می‌کند. کارشناسان متفق‌القول هستند که یکی از پایدارترین راه‌ها برای خروج از این بحران، تنوع‌بخشی به سبد تولید برق و حرکت پرشتاب به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی است.
این راهبرد، علاوه بر مزایای زیست‌محیطی، از منظر پدافند غیرعامل یک ضرورت راهبردی است. با توسعه نیروگاه‌های پراکنده خورشیدی، وابستگی شبکه به چند نیروگاه حرارتی بزرگ کاهش یافته و پایداری آن در برابر تهدیدات مختلف، از جمله نظامی تضمین می‌شود. با این وجود، روند عملی توسعه برق خورشیدی به شکل نگران‌کننده‌ای کند پیش می‌رود.
وعده‌های بزرگ، تحقق اندک؛ کارنامه وزارت نیرو زیر ذره‌بین
دولت با درک اهمیت موضوع، اهداف بلندپروازانه‌ای را ترسیم کرده است. از تأکید رئیس‌جمهور بر اراده جدی برای تولید ۳۰ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر(جلسه هیئت دولت در اسفند ۱۴۰۳) تا وعده معاون وزیر نیرو در اردیبهشت ماه امسال برای افزودن ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت جدید تا پایان سال، همه چیز روی کاغذ امیدوارکننده به نظر می‌رسید.
محسن طرزطلب، رئیس ساتبا، در اردیبهشت‌ماه اعلام کرد: «خواهیم توانست ظرفیت نصب شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر را تا اواخر شهریور امسال به ۵۰۰۰ مگاوات و تا پایان زمستان به ۱۰ هزار مگاوات برسانیم.»
اما آمار واقعی، روایتی دیگر دارد. تا پایان تابستان سال جاری، مجموع ظرفیت نصب‌شده تجدیدپذیر کشور تنها به حدود ۲۵۰۰ مگاوات رسید. این رقم، کمتر از ۶۰ درصد هدف‌گذاری شده برای شهریورماه است و تحقق هدف ۱۰ هزار مگاواتی تا پایان سال را تقریباً غیرممکن می‌سازد.
این شکاف عمیق میان وعده و عمل، این پرسش اساسی را مطرح می‌کند که اگر وزارت نیرو در تحقق اهداف کوتاه‌مدت خود تا این حد ناموفق بوده، چگونه می‌توان به تحقق اهداف بزرگ‌تری مانند ۱۲ هزار مگاوات برنامه هفتم توسعه یا ۳۰ هزار مگاوات وعده داده شده، امید داشت؟
طرح ۷۰۰۰ مگاواتی برق خورشیدی؛ در گیرودار دیوان‌سالاری اداری
یکی از کلیدی‌ترین طرح‌ها برای جهش در تولید برق پاک، طرح احداث ۷۰۰۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی با سرمایه‌گذاری صندوق توسعه ملی (تا سقف ۲.۳ میلیارد دلار) و مشارکت بخش خصوصی است. این طرح که قرار است از چین وارد شود، می‌تواند بخش مهمی از ناترازی برق را جبران کند.
با این حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که روند واردات، ترخیص تجهیزات از گمرک و واگذاری طرح‌ها به پیمانکاران، در پیچ‌وخم دیوان‌سالاری‌های اداری گرفتار شده است. با توجه به اینکه احداث یک نیروگاه خورشیدی از زمان تخصیص زمین تا اتصال به شبکه، فرآیندی زمان‌بر است، تأخیر در هر یک از این مراحل، کل طرح را به تعویق می‌اندازد. عملکرد کند وزارت نیرو در به ثمر رساندن این طرح راهبردی، نه تنها تحقق اهداف دولت را زیر سؤال برده، بلکه مهم‌ترین فرصت کشور برای جلوگیری از خاموشی‌های تابستان ۱۴۰۵ را نیز تهدید می‌کند.
پیامدهای امنیتی و اقتصادی تعلل وزارت نیرو
سرعت فعلی توسعه تجدیدپذیرها نشان می‌دهد که دولت نه تنها به هدف ۳۰ هزار مگاواتی خود نخواهد رسید، بلکه تحقق ۱۲ هزار مگاوات تکلیف شده در برنامه هفتم توسعه نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این ناکامی پیامدهای روشنی به دنبال دارد.
اول، تکرار قطعی برق در تابستان ۱۴۰۵ اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. با عدم ورود ظرفیت جدید و قابل اتکای تجدیدپذیر به شبکه، ناترازی برق در اوج مصرف تابستان آینده تشدید شده و خاموشی‌ها برای صنایع و بخش خانگی بازمی‌گردد.
دوم، آسیب‌پذیری شبکه برق ادامه خواهد یافت. وابستگی به نیروگاه‌های فرسوده و متمرکز حرارتی، امنیت انرژی کشور را در برابر هرگونه تهدید داخلی یا خارجی، پایین نگه می‌دارد.
سوم، اعتماد سرمایه‌گذاران از دست می‌رود. عدم موفقیت در اجرای بزرگ‌ترین طرح سرمایه‌گذاری تاریخ تجدیدپذیر ایران، سیگنالی منفی به بخش خصوصی ارسال کرده و انگیزه مشارکت آن‌ها در طرح‌های آینده را از بین می‌برد.
اقدام فوری برای عبور از بحران
حمله اخیر روسیه به زیرساخت‌های انرژی اوکراین و قطعی برق قسمت‌هایی از پایتخت اوکراین، به وضوح نشان داد که پایداری انرژی، خط مقدم دفاعی یک کشور در دنیای مدرن است. وعده‌های متعدد و محقق‌نشده مسئولان وزارت نیرو، اگرچه با نیت خیر بیان شده، اما در عمل به تشدید بحران منجر شده است.
اگر دولت با کنار گذاشتن دیوان‌سالاری‌های اداری، تسریع در ترخیص تجهیزات از گمرک و حمایت واقعی از پیمانکاران، یک اقدام عاجل را در دستور کار قرار ندهند، تابستان ۱۴۰۵ نه فصل شکوفایی انرژی پاک، بلکه تکرار تجربه تلخ خاموشی‌های گسترده خواهد بود. زمان برای وعده‌های جدید به پایان رسیده و اکنون تنها «اقدام و عمل» می‌تواند شبکه برق کشور را از مشکل ناترازی بازگرداند.
