خبرگزاری مهر، گروه استانها: شپش سر یکی از شایع‌ترین آلودگی‌های انگلی انسان است که بیشتر در گروه‌های کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. این انگل کوچک بدون بال و به رنگ خاکستری، با تغذیه از خون انسان روی پوست سر زندگی می‌کند و تخم‌های خود را روی ساقه مو قرار می‌دهد.
تخم‌ها (به اصطلاح رشک) ظرف یک هفته به حشره بالغ تبدیل می‌شوند و در صورت تماس مستقیم یا استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند شانه، برس، کلاه و روسری، به سرعت از فردی به فرد دیگر منتقل می‌گردند.
شپش سر بیماری خطرناک محسوب نمی‌شود، اما در صورت بی‌توجهی، شدت خارش، زخم‌های پوستی، عفونت ثانویه و اضطراب روانی را در پی دارد. میزان ابتلاء معمولاً در فصول سرد سال افزایش می‌یابد، زیرا تماس نزدیک میان دانش‌آموزان در محیط‌های بسته بیشتر است و شست‌وشوی موها با فاصله زمانی طولانی‌تر انجام می‌شود.
با آغاز سال تحصیلی و بازگشایی مدارس، واحدهای سلامت آموزش‌وپرورش همدان طرح ویژه پایش شپش سر را در سطح مدارس آغاز کرده‌اند. با توجه به احتمال بالای انتقال در میان کودکان، بررسی جدی وضعیت موی سر دانش‌آموزان در مقاطع ابتدایی و متوسطه اول در دستور کار قرار دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد مراقبان سلامت در مدارس همدان هر سه ماه و به‌ویژه پس از تعطیلات طولانی، اقدام به غربالگری کامل دانش‌آموزان می‌کنند. در صورت مشاهده موارد مشکوک، کلاس مورد نظر و دانش‌آموزان دارای تماس نزدیک به‌طور کامل مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
کارشناسان بهداشت مدارس تأکید دارند کنترل موفق شپش تنها با همکاری خانواده‌ها امکان‌پذیر است. والدین باید به‌طور منظم پوست سر فرزندان خود را بررسی کنند و در صورت مشاهده خارش شدید یا رشک چسبیده به مو، موضوع را به مدرسه اطلاع دهند. همچنین استفاده جداگانه از وسایل شخصی، شست‌وشوی مرتب مو با شامپو، خشک‌کردن کامل حوله‌ها و لباس‌ها در نور و حرارت، و حفظ فاصله فیزیکی میان کودکان از راه‌های مؤثر پیشگیری است.
گزارش مهر حاکی است برخی مدارس همدان به دلیل کمبود نیروهای درمانی و کارشناسان بهداشت، ناچارند غربالگری را با حداقل امکانات انجام دهند. مربیان بهداشت موظفند در جریان معاینه کرامت دانش‌آموزان را حفظ کرده و بررسی را در محیطی خصوصی انجام دهند تا از بروز استرس و انگ‌زدن در فضای آموزشی جلوگیری شود.
رعایت بهداشت فردی و اطلاع سریع خانواده‌ها مانع گسترش شپش در مدارس همدان می‌شود
شهرام بخشی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شیوع شپش در مدارس اظهار کرد: با آغاز فصل سرد و بازگشایی مدارس، احتمال شیوع بیماری‌های انگلی همچون شپش سر افزایش می‌یابد که نیازمند هوشیاری خانواده‌ها و مراقبین بهداشت مدارس است.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش استان همدان افزود: تجمع دانش‌آموزان در کلاس‌های درس و فضاهای محدود مدارس، زمینه انتقال شپش را افزایش می‌دهد و این موضوع تقریباً اجتناب‌ناپذیر است، به‌ویژه در ماه‌های سرد سال که تماس مستقیم و استفاده مشترک از وسایل شخصی بیشتر می‌شود.
بخشی با تأکید بر اینکه این مشکل نباید موجب نگرانی یا اضطراب خانواده‌ها شود، افزود: شپش سر از جمله آلودگی‌های رایج حتی در کشورهای توسعه‌یافته است و با رعایت نکات بهداشت فردی و استفاده از شامپوهای مخصوص قابل درمان و کنترل خواهد بود.
وی با اشاره به انجام معاینات دوره‌ای توسط مراقبین سلامت مدارس گفت: دانش‌آموزان در سه گروه شناسایی می‌شوند؛ افرادی که صرفاً احساس خارش دارند، کسانی که آثار زخم یا التهاب در پوست سر مشاهده می‌شود، و گروهی که وجود شپش یا تخم آن‌ها به‌صورت واضح دیده می‌شود.
معاون تربیت‌بدنی و سلامت آموزش‌وپرورش استان همدان با تأکید بر لزوم اطلاع‌رسانی سریع به والدین و مراکز بهداشت، خاطرنشان کرد: شست‌وشوی موها با آب گرم و شامپوی معمولی یا استفاده از فرآورده‌های دارویی مانند شامپوی پرمترین و لوسیون دایمیتیکون در کنار جدا کردن تخم‌ها از ساقه مو، مسیر اصلی درمان است.
وی افزود: رعایت بهداشت وسایل شخصی مانند حوله، روسری، ملحفه، شانه، مقنعه، بالش و البسه، نقش اساسی در جلوگیری از گسترش این آلودگی دارد و نیازی به کوتاه‌کردن موی سر نیست؛ تنها نظافت و ضدعفونی وسایل اهمیت دارد.
بخشی کمبود نیروهای مراقب سلامت در مدارس را از چالش‌های موجود دانست و گفت: حضور نیروهای متخصص مانند پزشک یا بهورز برای بررسی منظم بهداشت دانش‌آموزان، ضمن تسریع در روند درمان، نقش آموزشی مهمی در ارتقای سطح بهداشت خواهد داشت.
وی در پایان تصریح کرد: از خانواده‌ها انتظار می‌رود در صورت مشاهده علائم، بدون واهمه موضوع را به مدرسه و مرکز بهداشت اطلاع دهند، چراکه درمان سریع و رعایت نکات بهداشتی بهترین راه جلوگیری از گسترش شپش در مدارس است.
آموزش مستمر و معاینه فردی؛ دو محور کنترل شپش در مدارس استان همدان
افسانه رفیعی سرگروه آموزشی مراقبین سلامت آموزش و پرورش استان همدان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به پیگیری شپش اظهار کرد: معاینات دانش‌آموزان به‌طور معمول هر سه ماه و به‌ویژه پس از تعطیلات بلندمدت انجام می‌شود؛ ابتدا افرادی که علائمی مانند خارش شدید پوست سر، قرمزی یا اگزما در پشت گوش و گردن دارند، در اولویت بررسی قرار می‌گیرند.
رفیعی افزود: در صورت گزارش مورد مشکوک روی مو یا پوشش سر دانش‌آموز، فرد مورد نظر ابتدا معاینه شده و سپس سه نفر کناری، سه نفر جلویی و سه نفر پشتی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ اگر سه مورد ابتلاء در یک کلاس مشاهده شود، تمام دانش‌آموزان آن کلاس به‌صورت کامل غربالگری می‌شوند.
وی ادامه داد: آموزش مستمر، محور اصلی در پیشگیری از شیوع شپش است و به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود تفاوت شپش و رشک را بشناسند. همچنین توصیه می‌شود هر دانش‌آموز کیسه‌ای مخصوص برای نگهداری وسایل شخصی مانند کلاه، کاپشن و شانه همراه داشته باشد و از استفاده مشترک این وسایل با دیگران خودداری کند.
سرگروه آموزشی مراقبین سلامت آموزش و پرورش استان همدان افزود: حفظ پوشش سر در محیط مدرسه برای دختران و رعایت فاصله فیزیکی برای پسران دبستانی از عوامل مؤثر در کاهش انتقال محسوب می‌شود.
او یادآور شد: در اردوهای دانش‌آموزی نیز باید وسایل شخصی در کیسه جداگانه نگهداری شود تا تماس با وسایل عمومی آلوده به حداقل برسد.
رفیعی درباره روند معاینه دانش‌آموزان گفت: در این فرایند برای هر فرد از دستکش یک‌بار مصرف و چوب آبسلانگ جداگانه استفاده می‌شود. تلاش می‌شود بررسی‌ها در فضای خصوصی انجام گیرد تا در صورت مشاهده موارد مشکوک، شأن و آرامش دانش‌آموز حفظ شود.
وی در پایان تأکید کرد: رعایت اصول بهداشتی، آموزش مستمر و همکاری خانواده‌ها سه ضلع اصلی پیشگیری از شپش در مدارس استان همدان است و هدف مراقبین سلامت، کنترل آلودگی همراه با حفظ حرمت و آرامش دانش‌آموزان است.
خارش و التهاب پشت گوش از نخستین نشانه‌های ابتلاء به شپش است
کاملیا احمدی پزشک عمومی پوست و مو در گفتگو با خبرنگار مهر درباره علائم، درمان و راهکارهای پیشگیری از شپش سر در کودکان و دانش‌آموزان اظهار کرد: شپش سر یکی از شایع‌ترین آلودگی‌های پوستی در فصل سرد سال است که بیشتر در میان کودکان سنین دبستان دیده می‌شود و معمولاً از طریق تماس مستقیم یا استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند شانه، روسری، حوله و بالش منتقل می‌شود.
وی با اشاره به اینکه ابتلاء به شپش نشانه بی نظافتی فرد نیست، افزود: این آلودگی حتی در خانواده‌های کاملاً مرفه نیز ممکن است اتفاق بیفتد؛ نکته مهم، شناخت سریع علائم و درمان اصولی است تا از انتقال به دیگران جلوگیری شود.
به گفته این پزشک عمومی پوست و مو نشانه‌های اولیه شامل خارش شدید پوست سر، التهاب پشت گوش و گردن، وجود دانه‌های سفید چسبیده به ساقه مو و گاهی زخم‌های سطحی است.
احمدی توصیه کرد: والدین در صورت مشاهده چنین علائمی، بدون اضطراب از شامپوهای مخصوص درمان شپش مانند پرمترین پنج درصد یا دایمیتیکون استفاده کنند و پس از شست‌وشو، تخم‌های شپش (رشک‌ها) را با شانه دندانه ریز از مو جدا سازند.
وی تأکید کرد: طول موها در نتیجه درمان تأثیری ندارد و نیازی به کوتاه‌کردن یا تراشیدن سر نیست، بلکه نظافت دقیق مو، ضدعفونی وسایل شخصی و شست‌وشوی منسوجات در دمای بالا کفایت دارد.
پزشک عمومی پوست و مو استان همدان عنوان کرد: درمان باید هم‌زمان برای تمام افراد خانواده انجام شود و وسایل خواب (ملحفه، روبالشتی و روسری) با آب حداقل ۶۰ درجه شسته شوند تا تخم‌ها از بین بروند.
وی یکی از اشتباهات شایع را استفاده از روش‌های سنتی مانند نفت یا الکل دانست و هشدار داد: این مواد ممکن است باعث تحریک یا سوختگی پوست شوند؛ باید از داروهای مجاز مورد تأیید وزارت بهداشت استفاده شود.
احمدی در پایان با تأکید بر اهمیت پایش مدارس گفت: مراقبین سلامت باید پس از هر تعطیلات بلندمدت، دانش‌آموزان را از نظر شپش غربالگری کنند و والدین نیز با رعایت اصول بهداشت فردی، مشارکت جدی در حفظ سلامت مدرسه داشته باشند.
شپش سر، اگرچه در فصل سرد سال از حساسیت بیشتری برخوردار می‌شود، اما با هوشیاری خانواده‌ها، همکاری مراقبین سلامت و اجرای منظم طرح‌های غربالگری به‌راحتی قابل کنترل است.
درمان مؤثر، آموزش مداوم و حفظ کرامت دانش‌آموزان سه محور اصلی این برنامه‌هاست؛ رویکردی که آموزش‌وپرورش همدان با تکیه بر آن توانسته از تبدیل موارد پراکنده به بحران گسترده جلوگیری کند. تداوم اطلاع‌رسانی صحیح، تجهیز مدارس به امکانات بهداشتی و مشارکت جدی والدین، می‌تواند ضامن جامعه‌ای سالم‌تر و مدرسه‌ای امن‌تر برای فرزندان همدانی باشد.
