همشهری آنلاین - مریم سرخوش: آبمیوه‌های دودزا؛ پدیده تازه‌ای که این روزها با تبلیغات پرزرق‌وبرق در شبکه‌های اجتماعی و مغازه‌های سطح شهر، به‌ویژه برای نسل کودک و نوجوانان، تبلیغ و عرضه می‌شوند. محصولاتی ارزان‌قیمت ـ حدود ۴۰ هزار تومان ـ که در ظاهر بی‌ضرر به نظر می‌رسند اما کارشناسان سلامت هشدار می‌دهند، پشت این ظاهر جذاب و به اصطلاح بی‌ضرر، تهدیدی جدی برای سلامت و فرهنگ رفتاری نسل نوجوان پنهان شده است.
البته که عرضه این محصولات بالاخره منجر به واکنش سازمان غذا و دارو هم شد. عبدالعظیم بهفر، مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو در این باره هشدار داده و گفته «فرآورده‌های وارداتی غیرقانونی موسوم به دودزا شامل آبمیوه‌ها و آب‌نبات‌هایی هستند که پس از مصرف بخار یا دود شبیه سیگار تولید می‌کنند و شباهت زیادی به سیگارهای الکترونیکی دارند.»
به گفته بهفر، این آبمیوه‌های دودزا، فاقد نیکوتین هستند، اما اطلاعات دقیقی از ترکیبات و شرایط ساخت آنها وجود ندارد. به همین دلیل به احتمال استفاده از اسانس‌ها و مواد افزودنی غیرمجاز در آنها وجود دارد که خطر آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی در مصرف‌کنندگان را افزایش می‌دهد.
محتویات محصولات دودزا
آبمیوه‌های دودزا عملکردی مشابه سیگارهای الکترونیک یا ویپ‌ها دارند با این تفاوت که منبع حرارتی و نیکونین در آنها وجود ندارد. این محصولات به محض استفاده به‌دلیل ترکیبات گاززا یا واکنش شیمیایی خاص منجر به خارج شدن بخار سفیدرنگ مشابه دود سیگار از دهان می‌شوند؛ به نوعی تقلید رفتار مصرف سیگار.
محصولات دودزا به تازگی و به شکل غیرقانونی وارد بازار مصرف ایران شده‌اند و به همین دلیل آزمایش‌های رسمی از محتویات آنها هنوز صورت نگرفته است. بر اساس نمونه‌های مشابه در چین و شرق آسیا، این محصولات معمولاً شامل ترکیباتی از جمله گاز CO₂ یا نیتروژن مایع (برای ایجاد بخار یا افکت دود)، افزودنی‌های معطر مصنوعی (طعم‌های میوه‌ای، شیرینی، یا انرژی‌زا)، مواد شیرین‌کننده و گاهی گلیسرول یا پروپیلن گلایکول (ترکیباتی که در مایع ویپ برای تولید بخار استفاده می‌شوند) هستند.
خطرات احتمالی
با وجودی که این محصولات عمدتا در فضای مجازی بی‌ضرر تبلیغ می‌شوند، اما چند نگرانی مهم درباره آنها مطرح است:
۱. استنشاق بخار شیمیایی: ترکیباتی مثل گلیسرول یا پروپیلن گلایکول وقتی بخار و استنشاق می‌شوند، می‌توانند باعث تحریک دستگاه تنفسی، سرفه، یا التهاب مجاری هوایی شوند.
۲. آسیب جدی به کودکان و نوجوانان: طراحی و بسته‌بندی این محصولات شبیه جذاب و مشابه نوشیدنی‌های دیگر است، به همین دلیل احتمال مصرف بیش از حد برای این گروه سنی وجود دارد.
۳. ترکیبات نامشخص: این محصولات بدون مجوز رسمی سازمان غذا و دارو و بدون رعایت پروتکل‌های بهداشتی وارد کشور شده‌اند و احتمال آسیب‌زا بودن آنها بالاست.
۴. تقلید از رفتار سیگار کشیدن: متولیان نظام سلاما خطرناک‌ترین فرهنگ مصرف سیگار را عادی‌سازی آن می‌دانند. به نظر می‌رسد که این محصولات دودزا هم در قالبی فانتزی و بی‌ضرر نوجوان به لذت استفاده از محصولات دودزا سوق دهد که در نهایت منجر به مصرف دخانیات واقعی شود.
هشدار وزارت بهداشت
این محصولات دقیقا با هدف ترویج مصرف دخانیات در بین نوجوان و کودکان طراحی شده و با توجه به این که غیرقانونی و بدون مجوز وارد کشور شده‌اند، باید با عوامل ورود و ترویج این محصولات برخورد قانونی شود. این نکته را بهزاد ولیزاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات به همشهری می‌گوید و تاکید می‌کند: مصرف این محصولات می‌تواند تهدید جدی برای سلامت باشد و سازمان غذا و دارو هم نسبت به آن هشدار داده است. بر اساس ماده ۳ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات هر نوع تبلیغ، حمایت، تشویق مستقیم و غیرمستقیم یا تحریک افراد به استعمال دخانیات ممنوع شده و محصولات خوراکی دودزا هم می‌توانند از جمله مصادیق تبلیغ محصول دخانی محسوب می‌شود و درخواست ما این است که با ورود و عرضه این کالاها هم برخورد قانونی صورت بگیرد.
ولیزاده با تاکید بر این که تولید این محصولات می‌تواند برای صنایع دخانی سودآور باشد، بیان می‌کند: به خانواده‌ها درباره تبعات مصرف این محصولات به ویژه در نسل نوجوان هشدار می‌دهیم. به هیچ عنوان مجوزی برای واردات و فروش آبمیوه‌های دودزا از سوی نظام سلامت و سایر دستگاه‌ها صادر نشده و درخواست ما این است که با عوامل ورود و ترویج این محصولات برخورد قانونی صورت بگیرد.
به اعتقاد رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل و مبارزه با دخانیات نمونه این اقدامات از سوی صنایع دخانی با محصولات الکترونیکی شامل ویپ، پاد و... انجام شده و در توضیح بیشتر می‌گوید: این صنایع به دنبال آن هستند که به هر طریق وابستگی به مصرف محصولات دخانی را در مردم ایجاد کنند. درباره آبمیوه و سایر محصولات خوراکی دودزا هم به نظر می‌رسد که هدف عادی‌سازی مصرف محصولات دخانی با خارج کردن دود پس از مصرف است. هدف عمده این صنایع هم کودکان و نوجوانان در سراسر جهان هستند و به همین دلیل ضرورت دارد که کشورها نسبت به چنین ترفندهایی هوشیار باشند و راهکارهای مقابله با این ترفندها را اتخاذ کنند.
ولیزاده به توجه ویژه سازمان بهداشت جهانی نسبت به شیوع مصرف دخانیات در سنین پایین‌تر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: شعار این سازمان برای امسال پرده‌برداری از ترفندهای صنایع دخانی برای ایجاد جذابیت مصرف دخانیات روی محصولاتشان بود. این صنایع همواره تلاش می‌کنند که با طراحی، بسته‌بندی جذاب، اضافه کردن و عطر و طعم و ... آمار مصرف‌کنندگان را افزایش دهند و یکی از گروه‌های هدف آنها قشر جوان، نوجوان و حتی کودکان هستند تا در دام مصرف نیکوتین گرفتار شوند.
