فعالان و کنشگران میراث فرهنگی در استان تهران از تخریب گاراژ قدیمی و واجد ارزش تاریخی فرهنگی «شمس‌العماره» در حریم درجه یک کاخ گلستان تهران و عرصه بافت تاریخی عودلاجان با هدف ساخت یک پاساژ خبر دادند.
به گزارش ایلنا، چندی پیش در اقدامی مشکوک، گاراژ شمس‌العماره روبه‌روی کاخ جهانی گلستان با خاک یکسان شد و قرار است روبه‌روی درب باب عالی این کاخ و ضلع شمال‌شرقی جلوخان شمس‌العماره، مجتمع تجاری‌ای به نام «مروی سنتر» ساخته شود.
این اقدام در حالی صورت گرفته است که هنوز نقشه‌های این مجتمع تجاری به اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران ارائه و تأیید نشده است و مشخص نیست مالک این مجتمع چگونه توانسته پیش از تصویب طرح و نقشه، حریم کارکردی و منظری کاخ گلستان را نقض کرده و دست به تخریب بنای تاریخی بزند که پیش‌تر همین اداره‌کل بر ارزشمندی آن تاکید کرده است.
وحید شهاب، فعال و پژوهشگر میراث فرهنگی، در گفت‌وگو با ایلنا ضمن تایید خبر تخریب گاراژ شمس‌العماره اعلام کرد: محله عودلاجان در تاریخ ۲۴/۱۲/۱۳۸۴ با شماره ۱۵۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت می‌رسد و طبق قوانین مترتب بر بافت‌های تاریخی، هرگونه مداخله‌ای که ساختار کالبدی و عملکردی بافت تاریخی را تحت تأثیر قرار دهد، قبل از صدور هرگونه مجوز توسط شهرداری می بایست به تأیید اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران برسد. به همین جهت، تمامی طرح و نقشه‌های ساخت‌وساز پیش از اجرا نیازمند اخذ تایید از این اداره‌کل است.
شهاب با اعلام اینکه در سال ۱۴۰۱ اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان تهران در پاسخ به استعلام شهرداری منطقه ۱۲ مبنی بر تخریب و نوسازی گاراژ شمس‌العماره، این بنا را واجد ارزش تاریخی فرهنگی معرفی کرده و اجازه توسعه بنا با ارتفاع ۸ متر و ساخت یک طبقه زیرزمین را منوط به حفظ بنا و جداره موجود صادر کرده، افزود: به‌طور عجیبی در سال ۱۴۰۳ این‌بار اداره‌کل بدون در نظر گرفتن حریم عملکردی و کالبدی کاخ جهانی گلستان و عرصه بافت تاریخی عودلاجان و همچنین حریم قنات ۷۰۰ ساله شهر تهران، طبق دستور جواد واحدی، معاون امور مجلس، حقوقی و استانها در وزارت، احداث سه طبقه زیرزمین را بلامانع اعلام می‌دارد و به‌طور غیرمستقیم اجازه تخریب بنا را صادر می کند.
وحید شهاب افزود: طبق دستورالعمل تعیین ابنیه واجد ارزش تاریخی-فرهنگی، اداره ثبت آثار معاونت میراث فرهنگی وزارت، مسئول تصمیم‌گیری در حوزه بناهای ارزشمند است، اما معاون امور مجلس، حقوقی و استانها در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نظری غیرتخصصی اعلام می‌کند و در مکاتبه با اداره‌کل استان با تاکید بر عدم وجود بنای ثبتی و ارزشمند، دستور احداث چهار طبقه زیرزمین، یعنی اجازه حفر عمقی بالغ بر ۱۲ متر در فاصله صرفاً ۵۰ متری بنای شمس‌العماره را صادر می‌کند.
این فعال و کنشگر میراث فرهنگی اعلام کرد: مالک گاراژ شمس‌العماره نه‌تنها نقشه‌های ساخت‌وساز را به تأیید اداره‌کل استان نرسانده، بلکه علی‌رغم تعهد محضری مبنی بر حفظ جداره و سایر بخش‌های بنا، آن را تخریب کرده است. موضوع عجیب‌تر آن است که علی‌رغم نامه سال ۱۴۰۳ اداره‌کل استان تهران، مالک در تعهد محضری دیگری به شهرداری منطقه عنوان می‌دارد که اجازه احداث چهار طبقه زیرزمین را از اداره‌کل مربوطه دریافت خواهد کرد.
این فعال میراث فرهنگی اعلام کرد: مجوز داده‌شده از چند جنبه مهم قابل بررسی و نقد اساسی است و اگر جلوی ادامه روند کنونی گرفته نشود، لطمه جدی به بافت تاریخی وارد می شود: نخست آن‌که این بنا در حریم کارکردی و منظری کاخ جهانی گلستان قرار دارد و هرگونه ساخت‌وساز در آن تاثیر مستقیم و منفی بر این بنای ارزشمند تاریخی دارد و تبعات آن در آینده ممکن است موجب اخطار از سوی سازمان یونسکو و به خطر افتادن آبروی ایران در مجامع جهانی شود.
همچنین با ایجاد چنین کاربری در محدوده فرهنگی کنونی، رفت‌وآمد گردشگران از درب باب عالی کاخ گلستان با مشکل مواجه خواهد شد و از منظر اجتماعی نیز اختلال ایجاد خواهد کرد.
او ادامه داد: دوم، واقع شدن ملک مذکور در حریم قدیمی‌ترین قنات پرآب ۷۰۰ ساله شهر تهران به نام قنات مهرگرد است. ساخت‌وساز در حریم قنات موجب تغییر رفتار خاک، فرونشست و آسیب به مسیر قنات خواهد شد.
این در حالی است که قنات به‌عنوان ابتکار مهندسی ایرانیان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و این قنات نیز می‌تواند یکی از آن مجموعه تلقی شود. سوم، موضوع تجمیع و تغییر کاربری در عرصه بافت تاریخی محله عودلاجان است که موجب از بین رفتن یکپارچگی و اصالت این بافت ارزشمند می‌شود. از طرفی، تأثیرات اجتماعی این‌گونه تغییر کاربری و ساخت‌وسازها، آغازگر روند خطرناکی در بافت ثبت ملی عودلاجان خواهد بود.
وحید شهاب در پایان با درخواست از وزیر میراث فرهنگی، خواستار حفاظت جدی از مجموعه جهانی کاخ گلستان شد. به گفته او، ما از،وزیر،میراث فرهنگی خواهشمندیم از مجموعه جهانی کاخ گلستان، به‌عنوان تنها اثر ثبت‌شده تهران در فهرست جهانی یونسکو و از محله ثبت‌ملی عودلاجان حفاظت کرده و متخصصین حراست را محدود به حرایم ارتفاعی ندانند. همچنین در خصوص این موضوع دستور تحقیق جامع و توقف فوری صادر کنند و با مسببان این حرکت ضد میراثی برخورد قاطع داشته باشند.
همچنین او تأکید کرد: طبق وظایف قانونی، لازم است برای بافت تاریخی و ثبت‌ملی عودلاجان، حریم و طرح ویژه‌ای تهیه گردد تا از بی‌عدالتی‌هایی که منجر به صدور مجوزاتی شده‌اند که اصالت بافت را تهدید و در نهایت نابود خواهند کرد، جلوگیری شود و به موضوعات اجتماعی و عملکردی نیز توجه شود.
بی‌شک این بنا به‌دلیل پلان ویژه خود می‌توانست فضای اقامتی و گردشگری خاصی را ایجاد کند تا هم‌پیوند با مجموعه کاخ گلستان و بافت تاریخی پیرامون فعالیت نماید. از طرفی، با توجه به مشکل بی‌آبی کشور، پیشنهاد می‌کنم از ظرفیت قنات تاریخی مهرگرد نیز استفاده شود.
