خبرگزاری مهر، یادداشت مهمان- فریدون بابایی اقدم، عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری مهر با عنوان «منطقه آزاد ماکو، پایلوت بازآفرینی شهری در مناطق آزاد کشور و الگوی هوشمند سرمایه‌گذاری در میراث تاریخی کشور» به بررسی تجربه موفق این منطقه در پیوند میان توسعه اقتصادی و احیای هویت تاریخی پرداخت.
وی در این یادداشت نوشت: منطقه آزاد ماکو به‌عنوان جوان‌ترین و پهناورترین منطقه آزاد ایران، در سال‌های اخیر چهره‌ای متفاوت از «توسعه منطقه‌ای» را به نمایش گذاشته است؛ چهره‌ای که در آن احیای هویت تاریخی، مرمت بناهای ارزشمند و بازآفرینی شهری هم‌ردیف توسعه اقتصادی و صنعتی قرار گرفته است.
در این منطقه، رویکرد حاکم و جاری در مرمت و احیای آثار تاریخی نه به‌عنوان اقدامی تزئینی یا فرهنگی، بلکه به‌عنوان بخشی از راهبرد توسعه پایدار منطقه لحاظ شده است. سازمان منطقه آزاد ماکو با همکاری اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان آذربایجان غربی، مدیریت شهری و مشارکت مردم محلی، طی چند سال گذشته پروژه‌های شاخصی را اجرا کرده است.
- پروژه‌های شاخص اجرا شده در منطقه آزاد ماکو بدین شرح است؛
- مرمت و حفاظت از بازار تاریخی ماکو به‌عنوان محور هویت فرهنگی منطقه
- کمک به شهرداری‌های ۶ گانه واقع در محدوده منطقه آزاد
- مرمت کاخ سردار و احیای خانه‌های تاریخی بازرگان و روستاهای اطراف ماکو که به کاربری‌های فرهنگی، اقامتی و صنایع‌دستی تبدیل شده‌اند
- مشارکت در برنامه اجرایی مدیریت شهری و دولت در موضوع رفع خطر از مناطق پرخطر واقع در زیر کوه ماکو
- باززنده‌سازی محور تاریخی قره‌بلاغ و مسیرهای ارتباطی قدیمی ماکو به‌عنوان بستر جدید گردشگری فرهنگی
- انجام مطالعات شهر تاریخی ماکو با محوریت باززنده‌سازی قلعه قابان و محله خنجرخان و شروع اقدامات اجرایی
- ساماندهی محدوده‌های بافت تاریخی شهری و روستایی با محوریت مشارکت صاحبان املاک، هنرمندان و سرمایه‌گذاران محلی
نتیجه این اقدامات، بازسازی هویت مکانی، ارتقای حس تعلق اجتماعی، راهبری موضوعات مربوط به مدیریت شهری و ایجاد فرصت‌های تازه اشتغال و گردشگری بوده است؛ به‌گونه‌ای که ماکو در آینده‌ای نزدیک به یکی از مقاصد روبه‌رشد گردشگری فرهنگی در شمال غرب کشور تبدیل خواهد شد.
اما اهمیت اصلی تجربه ماکو در آن است که مدلی بومی از پیوند میان توسعه اقتصادی مناطق آزاد و حفاظت از میراث‌فرهنگی ارائه می‌دهد، مدلی که می‌تواند به پایلوت و الگوی اجرایی سایر مناطق آزاد کشور تبدیل شود. مناطق آزاد ایران، با داشتن منابع سرمایه‌ای و اختیارات قانونی گسترده، نقش مهمی در تحقق اهداف توسعه شهری و منطقه‌ای دارند.
بااین‌حال، تا پیش‌ازاین، کمتر از این ظرفیت‌ها در جهت حفظ و احیای میراث تاریخی استفاده شده است. تجربه ماکو نشان می‌دهد که سرمایه اقتصادی مناطق آزاد، اگر به‌صورت هوشمند و هدفمند در احیای بناهای تاریخی و بافت‌های ارزشمند هزینه شود، می‌تواند منجر به رونق پایدار صنعت گردشگری، ارتقای اقتصادی جوامع محلی و افزایش ماندگاری جمعیت در این مناطق شود.
در رویکرد جدید دولت چهاردهم و وزارت راه و شهرسازی، بازآفرینی شهری در مناطق آزاد صرفاً به معنای توسعه کالبدی نیست، بلکه نگاهی است جامع که زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را نیز در برمی‌گیرد. بر همین اساس، منطقه آزاد ماکو در مسیر تدوین «سند الگوی بازآفرینی مناطق آزاد کشور» حرکت می‌کند؛ سندی که چارچوب سرمایه‌گذاری و نحوه بهره‌برداری پایدار از فضاهای تاریخی را تعیین خواهد کرد.
باتوجه‌به این تجارب و دستاوردها، می‌توان گفت که منطقه آزاد ماکو امروز نه‌تنها می‌تواند پایلوت بازآفرینی شهری در مناطق آزاد کشور باشد، بلکه نقطه آغاز نوعی بازتعریف توسعه منطقه‌ای در ایران است؛ توسعه‌ای که تلفیقی از اقتصاد، فرهنگ و هویت به شمار می‌آید، بالتبع اگر این نگاه در سایر مناطق آزاد کشور نهادینه شود، آثار تاریخی و فرهنگی متصل به مناطق آزاد کشور می‌توانند از تهدید فرسایش و فراموشی رهایی یابند و به پیشران‌های جدید رشد صنعت گردشگری و شکوفایی اقتصاد محلی تبدیل گردند همان هدفی که «بازآفرینی شهری» بر آن استوار است.
ازاین‌رو، پیش‌نویس تفاهم‌نامه همکاری‌های مشترک شرکت بازآفرینی شهری ایران با سازمان منطقه آزاد ماکو تدوین شده و به‌زودی به امضا طرفین خواهد رسید.
عضو هیئت‌مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران
