همشهری‌آنلاین - مجیدجباری: جهان از «مبارزه» با تغییرات اقلیمی به «سازگاری» با آن رسیده، اما ایران در قلب کمربند خشک زمین، هنوز خود را برای زیستن در اقلیم گرم‌تر و خشک‌تر آینده آماده نکرده است. کشوری که زمانی از الگوهای بومی و دانش اقلیمی برای زندگی در گرما و آب و هوای خشک بهره‌مند بود، حالا با فاصله گرفتن از آن میراث چند صدساله با بحران سازه‌های بی‌هویت، شهرهای ناپایدار و سیاست‌هایی دست‌به‌گریبان است که تاب‌آوری ایران را در برابر گرما و خشکی تهدید می‌کنند.
یک پژوهشگر و متخصص آب‌وهواشناسی در این باره می‌گوید: «مشکل اصلی ایران امروز، فقدان درک اقلیمی در سیاست‌گذاری و شهرسازی است.»
نیما فرید مجتهدی در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین توضیح می‌دهد: «تغییر گفتمان جهانی از مبارزه به سازگاری به معنای پذیرش بخشی از تغییرات غیرقابل بازگشت است اما ایران هنوز آمادگی مواجهه با این واقعیت را ندارد.»
او می‌افزاید: «ایران در کمربند خشک زمین قرار دارد؛ منطقه‌ای که با افزایش دما، کاهش بارش، تبخیر شدید و بحران منابع آبی روبه‌روست. اگر کشورهایی مانند ایران به جای سازگاری هوشمندانه، همچنان به مقاومت در برابر طبیعت ادامه دهند، آینده سکونت در بسیاری از مناطق ایران با چالش مواجه خواهد شد.»
فراموشی دانش بومی
فریدمجتهدی به تجربه تاریخی ایران اشاره و تاکید می‌کند: «معماری بومی مانند بادگیرها، آب‌انبارها، حیاط‌های مرکزی و قنات‌ها، شاهکاری برای تنظیم دما و مدیریت منابع بود. اما امروز این دانش جای خود را به ساختمان‌های بی‌هویت، مصالح غیربومی و تراکم شهری داده است. این تغییر باعث شده بسیاری از شهرها حتی در شرایط اقلیمی فعلی تاب‌آوری لازم را نداشته باشند. جزایر گرمایی شهری، افزایش مصرف انرژی برای سرمایش مصنوعی و کمبود فضای سبز مقاوم به خشکی، نمونه‌ای از پیامدهای این بی‌توجهی است.»
باز تعریف اصول سنتی
این دکترای آب و هواشناسی با اشاره به اینکه جهان امروز به جای «مبارزه» با تغییرات اقلیمی، به «سازگاری» روی آورده است، تاکید می‌کند: «این تغییر رویکرد نه به معنی تسلیم است و نه کاهش تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بلکه معنای واقعی آن یادگیری زندگی با شرایط جدید است.»
کشورهایی مانند استرالیا، مراکش و اسپانیا با تلفیق فناوری‌های نوین و الگوهای سنتی اقلیمی، توانسته‌اند هزینه‌های سازگاری را کاهش داده و تاب‌آوری شهرها و روستاهای خود را افزایش دهند. دکتر فرید مجتهد در این باره می‌گوید: «ایران نیز می‌تواند با بازتعریف اصول سنتی در معماری و مدیریت منابع و ترکیب آن با فناوری‌های روز، راهی کم‌هزینه و پایدار برای سازگاری بیابد. کشور ما با توجه به میراث قدیمی خود در این زمینه نیازی به الگوهای جهانی ندارد اما در این راه می‌تواند از ابزار سازگاری بهره بگیرد.»
او یکی از کلیدی‌ترین راهکارهای پیشنهادی را تدوین طرح ملی سازگاری اقلیمی عنوان می‌کند و می‌گوید: «این طرح باید شامل بازنگری در ضوابط مهندسی و شهرسازی، آموزش ناظران و مجریان پروژه‌های عمرانی و احیای الگوهای اقلیمی بومی باشد. این اقدامات باید منطقه‌ای و متناسب با تنوع اقلیمی ایران طراحی شوند تا شهرها و روستاها قادر به تحمل گرما و کم‌آبی آینده باشند. همچنین احیای پوشش گیاهی مقاوم به خشکی، بازطراحی شبکه‌های آبی سنتی و ادغام آن با فناوری‌های مدرن، استفاده از مصالح بومی در ساختمان‌ها و بازگشت به اصول سایه‌اندازی و تهویه طبیعی، از جمله ضرورت‌های عملیاتی برای سازگاری اقلیمی هستند.»
فرید مجتهدی هشدار می‌دهد: «اگر ایران نتواند سازگاری اقلیمی را در اولویت قرار دهد، نه تنها با گرمای شدید و کم‌آبی، بلکه با ناپایداری سکونت، مهاجرت‌های داخلی و افزایش آسیب‌پذیری شهری مواجه خواهد شد.»
