همشهری آنلاین: جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان امسال سی و هفتمین دوره‌اش را پشت سر گذاشت، اما مثل تمام سال‌های اخیر برگزاری‌اش اتفاق خاصی را رقم نزد. جشنواره‌ای که نه افتتاحیه خوبی داشت، نه فیلم‌های تماشایی و نه اختتامیه‌ای جذاب. اما در همسایگی ما «جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان شارجه»، به گزارش ورایتی، «از رویدادی منطقه‌ای به نقطه‌ای برای گردهمایی جنبشی جهانی تبدیل شده است.» چرا این اتفاق برای جشنواره اصفهان نمی‌افتد؟ اینجا هنوز درگیریم که محل برگزاری جشنواره کجا باشد؟ اصفهان؟ تهران؟ کرمان؟ همدان؟ کیش؟ شاید حالا کسی بیاید و مدعی شود مطلب ورایتی از جشنواره فیلم کودک شارجه رپرتاژ آگهی است، اگر این فرض را بپذیریم، چرا جشنواره کودک خودمان به ورایتی رپرتاژ آگهی نمی‌دهد؟ خبرنگارشان را دعوت کند به اصفهان و پذیرایی کند و بگویید از این جشنواره گزارشی بنویس. ولی واقعا جشنواره اصفهان چنین کیفیتی دارد؟ بالاخره باید جشنواره کیفیتی داشته باشد که بشود از خبرنگاران رسانه‌های معتبر برای پوشش آن دعوت کرد. جشنواره فیلم کودک اصفهان واقعا دارای چنین کیفیتی است؟ از طرفی، بده‌بستان جشنواره شارجه با مدیران جشنواره‌های ریشه‌دار و جهانی دیگر قابل ستایش است. تقریبا هر کاری که ما آرزو داریم برای جشنواره کودک خودمان انجام دهیم، آنها دارند عملی می‌کنند. این باید زنگ خطری برای ما باشد که جشنواره را از محلی برای تجلی خلاقیت و آزمایشگری به کاری روزمره و اداری بدل کرده‌ایم. گزارش ورایتی از جشنواره شارجه بخشی از اقدامات این جشنواره را نشان می‌دهد.
ورایتی نوشت: در بخش بزرگی از جهان، سینمای کودک هنوز برای به رسمیت شناخته شدن تلاش می‌کند؛ اغلب به‌عنوان برنامه‌ای آموزشی در حاشیه دیده می‌شود، نه به‌عنوان نیرویی هنری یا تجاری. اما «جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان شارجه» که به‌تازگی دوازدهمین دوره‌اش (۶ تا ۱۲ اکتبر) را به پایان رسانده، پاسخی قانع‌کننده به این دیدگاه ارائه می‌دهد. این جشنواره از رویدادی منطقه‌ای به نقطه‌ای برای گردهمایی جنبشی جهانی تبدیل شده است، جنبشی که کودکان را نه صرفاً تماشاگر، بلکه شرکت‌کننده، منتقد و خالق می‌داند. در طول یک هفته نمایش فیلم، کارگاه‌ها و تبادلات فرهنگی، جشنواره شارجه بار دیگر ثابت کرد که روایتگری نوجوانان یک ژانر محدود نیست، بلکه آزمایشگاهی است برای همدلی، خلاقیت و تخیل.
داوران نوجوان: وقتی کودکان منتقد می‌شوند
داوران نوجوان جشنواره، همچنان مظهر ایده اصلی آن هستند: اینکه آموزش سینما نه‌تنها در کلاس درس، بلکه در گفت‌وگو آغاز می‌شود. برای بسیاری از شرکت‌کنندگان، این تجربه دگرگون‌کننده بود.
یوکتی شارما، ۱۴ ساله، گفت: «این یک امتیاز است که باعث می‌شود بفهمی فیلم‌ها واقعاً چطور کار می‌کنند، از ریتم و زاویه‌ها گرفته تا احساسات.» داور دیگر، حوراء یاسر، گفت که این تجربه به او آموخت «جوان‌ها می‌توانند در نحوه روایت داستان‌ها تفاوت ایجاد کنند.» و امل عبدالعزیز العبدولی اضافه کرد که اکنون فیلم‌ها را «به‌خاطر نمادگرایی، ریتم، و اینکه موسیقی چگونه حال‌وهوا را تغییر می‌دهد» تماشا می‌کند.
این دیدگاه‌ها نشان می‌دهد که برنامه داوران جوان، تماشاگر بودن را به مؤلف بودن بدل می‌کند. با دعوت از کودکان برای بحث، جدل و انتخاب برندگان، جشنواره درواقع سواد رسانه‌ای را به‌عنوان یک رشته خلاقانه آموزش می‌دهد، تربیت نسلی از مخاطبان که فیلم را تحلیلی می‌بینند، نه منفعلانه.
این شکلی از توانمندسازی است: اعتماد به سلیقه‌ی کودکان، نه فقط سرگرم کردنشان.
ارتباط جهانی: صدای تازه‌ی سینمای کودک
یکی از موضوعات برجسته امسال، نه روی پرده، بلکه در نشست‌هایی چون «کنگره جهانی فیلم کودکان و نوجوانان» دیده شد؛ جایی که مدیران جشنواره‌ها از سراسر جهان درباره چالش‌ها و دستاوردهای حفظ سینمای کودک تبادل نظر کردند.
فردوز بلبولیا از ژوهانسبورگ، بنیان‌گذار «جشنواره فیلم کودکان نلسون ماندلا»، یادآور شد: «کودکان مهم‌ترین سرمایه‌ای هستند که هر جامعه‌ای می‌تواند داشته باشد. ذهن‌هایشان باز و پر از امکان است — هنوز با بدبینی آلوده نشده‌اند.» او تأکید کرد که «صنعت فیلم اغلب این فضا را نادیده می‌گیرد چون سود تجاری فوری ندارد. اما ارزش واقعی در شکل دادن به نگاه کودکان نسبت به جهان و یکدیگر است.»
رالم لی، مدیر «جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان بوسان» در کره جنوبی، نگاهی علمی دارد. این جشنواره با فیلم‌سازان، معلمان و دانشمندان همکاری می‌کند تا اثر داستان‌ها بر همدلی و رشد ذهنی کودکان را مطالعه کند. او گفت: «سینمای کودک یک ژانر فرعی نیست؛ جایی است که آینده‌ی روایتگری آغاز می‌شود.»
در هند، شروتی رای، مدیر «جشنواره فیلم کودکان چین»، نیز از همین باور پیروی می‌کند. برنامه «سواد رسانه‌ای چین» او، به دانش‌آموزان آموزش می‌دهد تا فیلم خودشان را بسازند. چین همچنین اولین جشنواره‌ای در جهان بود که هیأت داوران پیش‌دبستانی (۳ تا ۷ ساله) را معرفی کرد، حرکتی جسورانه که تعریف «مشارکت کودکان» را دگرگون کرد. رای گفت: «ما منتظر بزرگسالان نمی‌مانیم تا برای کودکان فیلم بسازند. به کودکان یاد می‌دهیم جهان سینمایی خودشان را بسازند.»
این مدیران، همراه با دیگر حاضران جشنواره شارجه، شبکه‌ای جهانی را شکل داده‌اند که هدف مشترکشان آموزش، دسترسی و روایتگری است. نقش شارجه نه رهبری، بلکه پیوستن صداهای گوناگون جهان در یک گفت‌وگو درباره معنای سینمای کودک است.
زیرساخت به‌مثابه چشم‌انداز: شارجه یک زیست‌بوم خلاق می‌سازد
رشد جشنواره بخشی از چشم‌اندازی گسترده‌تر در امارت شارجه است. «شهر رسانه‌ای شارجه» (شمس) — از شرکای اصلی جشنواره — فضاهای تولید، برنامه‌های رسانه دیجیتال و مراکز پرورش استعداد جدیدی را ایجاد کرده است تا سرمایه‌گذاری فرهنگی را به زیرساخت صنعتی پایدار تبدیل کند.
مدیر جشنواره، شیخه جواهر بنت عبدالله القاسمی، بارها جشنواره را پلی میان آموزش و صنعت توصیف کرده است، جایی که تخیل می‌تواند به مسیر حرفه‌ای بدل شود. با توسعه‌ی فنی توسط شمس، شارجه عملاً در حال ساخت اکوسیستمی است که داستان‌گویی و کارآفرینی را به هم پیوند می‌زند.
در زمانی که اصطلاح «اقتصاد خلاق» به شعار جهانی بدل شده، رویکرد شارجه واقع‌گرایانه و ریشه‌دار است: سرمایه‌گذاری در فرهنگ نه به‌عنوان برند، بلکه به‌عنوان سرمایه‌گذاری عمومی و مدنی.
سرمایه‌گذاری بومی: صدای فیلم‌سازان اماراتی در مرکز توجه
برای فیلم‌سازان جوان اماراتی که آثارشان را در جشنواره شارجه نمایش می‌دهند یا به آن بازمی‌گردند، این زیرساخت‌ها حیاتی است. فاطمه الشمسی می‌گوید: «حمایت واقعی از وقتی آغاز می‌شود که جشنواره تمام می‌شود. ما به آزمایشگاه‌ها، کمک‌هزینه‌ها و مشاوره نیاز داریم تا بین جشنواره‌ها رشد کنیم.»
فیلم او، «وعد»، که در بخش فیلم‌های کوتاه عربی نمایش داده شد و با استقبال روبه‌رو گردید، به او یادآوری کرد که مرحله بعدی سینمای امارات با تماشاگران کودک آغاز می‌شود. او گفت: «کودکان در اکران من خجالتی نبودند؛ نفس‌شان بند می‌آمد، می‌خندیدند و حتی شخصیت‌ها را سرزنش می‌کردند. این نشانم داد که داستان‌های ما نیازی به تأیید بیرونی ندارند؛ از نگاه خود کودکان رشد می‌کنند.»
علی فؤاد فیلم‌ساز، برنده جایزه برتر بخش مستند برای فیلم «نگهبانان کوهستان»، روایتگری را شکلی از حفظ میراث می‌داند. او گفت: «کسی یک‌بار به من گفت ما چیزی نداریم که گذشته‌مان را به کودکانمان نشان دهیم. همین احساس مسئولیت مرا پیش می‌برد.» فؤاد امیدوار است تاریخ امارات را به جهان نشان دهد «نه به‌صورت کلیشه، بلکه به‌عنوان خاطره».
این فیلم‌سازان تجسم باور شارجه‌اند: اینکه با سرمایه‌گذاری زودهنگام روی استعدادهای محلی، می‌توان فرهنگی سینمایی ساخت که هم ریشه‌دار و هم قابل صدور باشد.
آینده دیجیتال: گسترش دسترسی از مسیر فناوری
اگر روح جشنواره در سنت نهفته باشد، نگاهش به آینده است. امسال، جشنواره کارگاه‌هایی درباره تدوین با هوش مصنوعی، فیلم‌سازی موبایلی و پس‌تولید دیجیتال برگزار کرد و به شرکت‌کنندگان آموخت که چگونه فیلم کوتاه خود را با ابزار شخصی بسازند. هدف، تازگی نیست بلکه دسترسی است. در منطقه‌ای که مدارس فیلم محدودند، تلفن‌های هوشمند به استودیوهای ابتدایی و ابزارهای فراگیری تبدیل شده‌اند.
شیخه جواهر بنت عبدالله القاسمی گفت: «ما آینده‌ای را می‌بینیم که در آن هر کودکی با یک داستان و یک تلفن همراه می‌تواند فیلم‌ساز شود.» این دیدگاه، فناوری را وسیله‌ای برای دموکراتیزه کردن خلاقیت می‌داند، نه تهدیدی برای آن. با آغوش گشودن به ابزارهای موبایل و هوش مصنوعی، جشنواره نه در پی مد روز، بلکه در حال برداشتن موانع و تبدیل سواد دیجیتال به عاملیت هنری است.
جمع‌بندی
در تمام این بخش‌ها، جشنواره امسال شارجه سینمای کودک را نه شاخه‌ای از صنعت، بلکه وجدان آن معرفی کرد. در شارجه، آینده‌ی فیلم‌سازی کمتر شبیه نمایش است و بیشتر شبیه مسئولیت.
کودکان دیگر منتظر نیستند تا وارث این هنر شوند؛ آنها همین حالا در حال بازآفرینی‌اش هستند.
