همشهری آنلاین - یکتا فراهانی: با بررسی بقایای ۸۸۹ جسد و شواهد شهری، محققان نشان داده‌اند که طاعون معروف آخِتاتِن شاید هیچ‌گاه رخ نداده باشد و زندگی در این مکان، برخلاف تصور، سیستماتیک و منظم بوده است.
اسرارآمیزترین دوره‌های مصر باستان
شهر آخِتاتِن، ساخته شده به دستور فرعون آخِناتِن، مدت‌ها یکی از اسرارآمیزترین دوره‌های مصر باستان بود. باور عمومی بر این بود که یک بیماری ویرانگر باعث خالی‌شدن ناگهانی این شهر شده است. اما مطالعه‌ای جامع و جدید، با تحلیل بقایای ۸۸۹ جسد و داده‌های باستان‌شناسی شهری، نشان می‌دهد که الگوهای مرگ و دفن کاملاً منطبق با زندگی روزمره و سختی‌های شغلی بوده و هیچ نشانه‌ای از اپیدمی گسترده وجود ندارد. این یافته‌ها دیدگاه ما را نسبت به پایان شهر و حکمرانی فرعون انقلابی بازنویسی می‌کند.
بیشتر بخوانید :
بازبینی نظریه طاعون
نظریه طاعون بیشتر بر اساس متون باستانی شکل گرفت تا شواهد فیزیکی. دعاهای طاعون هیتی‌ها و نامه‌های آمِرنا به شهرهایی مانند مگیدو و بیبلوس اشاره می‌کنند، اما هیچ‌کدام به‌صراحت طاعون در خود آخِتاتِن را ثبت نکرده‌اند. محققان، دکتر گرتچِن دابس و دکتر آنا استیونز، با تحلیل دقیق داده‌های باستان‌شناسی و اسکلت‌ها، بررسی کردند که آیا این شهر الگوهای مشابه شهرهای مبتلا به اپیدمی را نشان می‌دهد یا خیر.
اسکلت‌ها چه می‌گویند
کاوش‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۲ در چهار گورستان بزرگ شهر، بقایای ۸۸۹ جسد را آشکار کرد. نشانه‌های فشارهای جسمانی شامل رشد ناقص، آسیب ستون فقرات و بیماری‌های مفصلی، بیشتر بازتاب سختی زندگی و کار طاقت‌فرسا بودند و نه بیماری واگیردار. نشانه‌های بیماری‌های اپیدمی مانند سل تنها در ۷ نفر مشاهده شد. شیوه دفن نیز منظم و مطابق رسوم فرهنگی بود و هیچ عجله یا هرج‌ومرجی دیده نمی‌شد.
مدل‌سازی جمعیت‌شناختی
شهر خود نیز حکایت از ترک تدریجی و منظم دارد، نه ترک ناگهانی ناشی از بیماری. ساخت‌وساز و نگهداری ساختمان‌ها ادامه داشت و شواهدی از پروژه‌های نیمه‌کاره یا فروپاشی زودهنگام وجود ندارد. مدل‌سازی جمعیت‌شناختی نشان می‌دهد تعداد دفن‌ها و امید به زندگی با الگوهای جمعیتی پیشاصنعتی مطابقت دارد و هیچ نشانه‌ای از افزایش مرگ‌ومیر شدید دیده نمی‌شود.
نشانه‌ای از کار شدید، نه بیماری
در گورستان شمال، حدود ۵۰٪ از قبرها شامل چند فرد بودند، بیشتر بین سن ۵ تا ۲۵ سال. محققان این موضوع را نه نتیجه طاعون، بلکه نتیجه دفن کارگران جوانی می‌دانند که تحت‌فشارهای شدید کاری بوده‌اند.
پیامدها برای درک ترک شهر
با نبود شواهد اپیدمی، سوال اصلی تغییر می‌کند: چرا آخِتاتِن پس از مرگ آخِناتِن ترک شد؟ پژوهشگران نتیجه می‌گیرند که دلایل سیاسی و مذهبی، از جمله بازگشت به پرستش خدایان سنتی مصر، مهم‌ترین عوامل بوده‌اند، نه بیماری ویرانگر.
تحلیل دقیق اسکلت‌ها
تحقیقات جدید نه‌تنها افسانه طاعون را در آخِتاتِن به چالش کشیده، بلکه نشان می‌دهد که تحلیل دقیق اسکلت‌ها و شواهد شهری می‌تواند برداشت‌های تاریخی قدیمی را بازنویسی کند. این مطالعه یادآور اهمیت استفاده از داده‌های مستقیم و محلی است و نشان می‌دهد که تاریخ مصر باستان، هنوز رازهای خود را دارد و بسیاری از داستان‌های شناخته‌شده ممکن است تنها افسانه باشند.
