خبرگزاری مهر، گروه استانها-اسرا درویش؛ دانشگاه، همواره مأمن اندیشه و سرزمین جست‌وجو برای حقیقت بوده است؛ جایی که مرزهای جغرافیا در برابر علم رنگ می‌بازد و انسان‌ها از هر قوم و ملتی در زیر سقفی واحد، به زبان دانش و پژوهش با یکدیگر سخن می‌گویند.
دانشگاه تبریز، به عنوان دومین دانشگاه مادر کشور، سال‌هاست جایگاهی علمی، پژوهشی و فرهنگی درخور یافته و به‌واسطه امکانات آموزشی و رفاهی گسترده، مقصد بسیاری از دانشجویان داخلی و خارجی شده است.
اما در روزها و هفته‌های اخیر، حضور چشمگیر دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های آذربایجان شرقی، به‌ویژه در دانشگاه تبریز، به یکی از موضوعات پر حرف‌وحدیث فضای مجازی تبدیل شده است. برخی کاربران با انتشار تصاویر و ویدئوهایی از محیط دانشگاه، بحث‌هایی درباره حضور این دانشجویان را دامن زده‌اند؛ بحث‌هایی که گاه رنگ و بوی بدبینی گرفته و از چارچوب نقد علمی فراتر رفته است.
عده‌ای از منتقدان، حضور دانشجویان خارجی را مایه بروز مشکلات فرهنگی در محیط دانشگاه دانسته‌اند؛ ادعایی که هیچ پایه علمی و میدانی ندارد و بیشتر برآمده از نگاه‌های کلی‌نگر و قضاوت‌های سطحی است. تجربه دیگر کشورها نشان می‌دهد که جذب دانشجوی بین‌المللی نه تنها تهدید نیست، بلکه فرصتی برای تبادل فرهنگی، توسعه روابط علمی و حتی رونق اقتصادی دانشگاه‌ها و شهرهای میزبان به شمار می‌رود.
در سوی دیگر، بسیاری از دانشجویان و اساتید دانشگاه تبریز بر این باورند که دانشجویان خارجی، نه تنها با جامعه دانشگاهی ایران سازگار شده‌اند، بلکه در بسیاری از مواقع، منش و رفتار اجتماعی و علمی شایسته‌ای از خود نشان داده‌اند، تصویری که با روایت‌های منفی منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی فاصله‌ای عمیق دارد.
دیدگاه دانشجویان بومی دانشگاه تبریز
برای بررسی دیدگاه‌های مختلف در این زمینه، به سراغ چند تن از دانشجویان دانشگاه تبریز رفتیم. فضای دانشگاه همچون همیشه پرجنب‌وجوش است و در میان گروه‌های دانشجویی، حضور دانشجویان خارجی نیز محسوس است.
فاطمه علی محمدی دانشجوی کارشناسی زبان انگلیسی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: خیلی‌ها در فضای مجازی قضاوت‌های نادرست می‌کنند، اما واقعیت داخل دانشگاه فرق دارد. من چند دانشجوی خارجی را از نزدیک می‌شناسم؛ انسان‌هایی محترم و هدفمند هستند که فقط برای درس‌خواندن آمده‌اند. یکی از هم‌کلاسی‌های من اهل نجف است و همیشه با جدیت درس می‌خواند. نباید رفتار یک یا دو نفر باعث شود به همه برچسب منفی بزنیم.
امیررضا حسینی، دانشجوی مهندسی برق، نیز در این‌باره می‌گوید: دانشگاه تبریز یکی از دانشگاه‌های بین‌المللی کشور است و طبیعی است که دانشجوی خارجی داشته باشد. اتفاقاً بعضی از دانشجویان خارجی از نظر علمی قوی و پرتلاش هستند. به نظر من باید برنامه‌های فرهنگی مشترک بیشتری برگزار شود تا دانشجویان ایرانی و خارجی شناخت بهتری از فرهنگ هم پیدا کنند و سوء‌تفاهم‌ها از بین برود.
سحر علمی، دانشجوی علوم تربیتی، نیز می‌افزاید: قبل از اینکه با این دانشجویان از نزدیک آشنا شوم، ذهنیتم منفی بود، چون در فضای مجازی چیزهای زیادی شنیده بودم. اما حالا یکی از دوستان صمیمی من غیر ایرانی و مسلمان است؛ دختری بسیار مؤدب و اهل مطالعه. من هیچ تفاوت منفی ندیدم، برعکس، از او درس اخلاق یاد گرفتم. ما باید یاد بگیریم تفاوت‌های فرهنگی را بپذیریم.
در ادامه، مهد، رضایی دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی، در گفت‌وگو با مهر تصریح می‌کند: این موضوع ابعاد مختلفی دارد. از یک سو، جذب دانشجوی خارجی برای دانشگاه‌ها از نظر علمی و اقتصادی فرصت مهمی است و نشان‌دهنده اعتبار بین‌المللی دانشگاه تبریز است. از سوی دیگر، باید زمینه فرهنگی و اجتماعی هم برای پذیرش این دانشجویان آماده شود تا حساسیت‌ها کمتر شود. متأسفانه برخی قضاوت‌ها ناشی از نگاه‌های سطحی است.
الهام حیدری، دانشجوی رشته معماری، نیز تأکید می‌کند: من چند ترم است با دانشجویان خارجی هم‌کلاس هستم و هیچ رفتار نامناسبی از آنها ندیده‌ام. بعضی‌ها به خاطر لهجه یا پوشش متفاوت، زود قضاوت می‌کنند، در حالی که بسیاری از آنها خانواده‌های مذهبی و متینی دارند. ما باید یاد بگیریم نگاه جهانی‌تری به محیط دانشگاه داشته باشیم.
در پایان معصومی دانشجوی دانشکده فنی، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر خاطرنشان می‌کند: اگر رفتار نادرستی از کسی سر بزند، باید با همان فرد برخورد شود، نه اینکه ملیت او زیر سوال برود. رفتار نادرست مختص دانشجوی خارجی نیست؛ ممکن است از هر کسی سر بزند. مهم این است که قوانین و نظارت برای همه یکسان باشد.
حضور دانشجویان خارجی، عامل پویایی فضای علمی دانشگاه‌ها است
محمدتقی اعلمی، رئیس دانشگاه تبریز، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با تاکید بر ضرورت گسترش فعالیت‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها اظهار می‌کند: جذب دانشجویان خارجی بخشی از برنامه کلان کشور در حوزه دیپلماسی علمی و فرهنگی به شمار می‌رود و هدف آن، افزایش نفوذ علمی و زبانی ایران در منطقه و جهان اسلام است.
او با اشاره به تجربه کشورهای پیشرفته می‌افزاید: بسیاری از دولت‌ها، پذیرش دانشجوی بین‌المللی را فرصتی ملی تلقی می‌کنند و با سیاست‌گذاری دقیق، از این ظرفیت برای ارتقای جایگاه علمی خود بهره می‌برند.
اعلمی تأکید می‌کند: پذیرش دانشجویان خارجی در ایران طبق ضوابط وزارت علوم و از مسیر سازمان امور دانشجویان انجام می‌شود. این گروه هیچ سهمیه یا امتیاز ویژه‌ای نسبت به دانشجویان ایرانی ندارند و ظرفیت پذیرش آنها کاملاً مستقل و جدا از سهمیه داخلی است؛ بنابراین صندلی دانشجوی ایرانی به خارجی‌ها اختصاص پیدا نمی‌کند.
رئیس دانشگاه تبریز حضور دانشجویان بین‌المللی را موجب افزایش پویایی دانشگاه‌ها دانسته و می‌گوید: این حضور، به تبادل علمی بیشتر، ارتقای رتبه جهانی دانشگاه‌ها و تقویت شبکه‌های ارتباطی ایران کمک می‌کند. به گفته او، امروز بسیاری از دانش‌آموختگان خارجی دانشگاه‌های ایران در کشورهای خود در جایگاه‌های علمی و مدیریتی اثرگذار فعالیت می‌کنند و نقش سفیر فرهنگی ایران را دارند.
اعلمی با اشاره به حاشیه‌سازی‌های اخیر در فضای مجازی ادامه می‌دهد: بخشی از این جنجال‌ها ناشی از ناآگاهی است و رسانه‌ها باید با انتشار گزارش‌های میدانی و گفت‌وگو با خودِ دانشجویان خارجی، تصویر دقیق‌تری ارائه دهند.
به گفته او، آذربایجان‌شرقی یکی از استان‌های شاخص کشور در حوزه پذیرش دانشجوی بین‌المللی است و اکنون ۸۳۰۰ دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های استان تحصیل می‌کنند که از این تعداد، ۴۵۰۰ نفر در تبریز و ۳۵۰۰ نفر در دانشگاه تبریز مشغول به تحصیل‌اند.
او می‌افزاید: از میان ۵۶۰۰ متقاضی امسال، تنها ۱۵ درصد پذیرش شدند که این آمار نشان‌دهنده گزینش علمی و قانونمند است.
اعلمی همچنین خاطرنشان می‌کند: دانشجویان خارجی در نیم‌سال نخست باید دوره آموزش زبان فارسی را بگذرانند که ۴۸۰ ساعت آموزش برای آن پیش‌بینی شده و پس از دریافت گواهی، وارد کلاس‌های تخصصی می‌شوند.
او حضور این دانشجویان را از منظر اقتصادی نیز دارای اهمیت دانسته و اظهار می‌کند: تنها در تبریز، حضور بیش از ۴۵۰۰ دانشجوی خارجی سالانه گردشی معادل نزدیک به ۶۰ میلیون دلار در هر نیم‌سال ایجاد می‌کند که به رونق شهر کمک می‌کند.
به گفته او، در جهان آموزش بین‌الملل به‌عنوان یک صنعت درآمدزا شناخته می‌شود و بین کشورهای منطقه رقابت جدی وجود دارد.
رئیس دانشگاه تبریز با اشاره به اهداف برنامه هفتم توسعه می‌گوید: بر اساس این برنامه، تعداد دانشجویان خارجی کشور باید به ۳۲۰ هزار نفر برسد و دانشگاه‌های زیرمجموعه وزارت علوم نیز مسئولیت جذب ۲۰۸ هزار نفر را بر عهده دارند.
او از برنامه‌ریزی برای تنوع‌بخشی به رشته‌ها خبر داده و اعلام می‌کند: بیشترین تقاضا در رشته‌های مهندسی کامپیوتر، حقوق، تربیت‌بدنی، مدیریت و روانشناسی بالینی است و دانشجویانی از عراق، ترکیه، پاکستان و حوزه قفقاز در دانشگاه‌های استان تحصیل می‌کنند.
اعلمی در پایان به موضوع اسکان نیز اشاره کرده و می‌گوید: مشکل خوابگاه دانشجویان خارجی ساماندهی شده و با خوابگاه‌های خودگردان قرارداد بسته‌ایم تا شرایط اقامت آنها شفاف و کنترل‌شده باشد.
حضور دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های آذربایجان شرقی فرصت فرهنگی و علمی برای استان است
حمید عصاره پژوهشگر مسائل اجتماعی، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با تأکید بر اهمیت نگاه واقع‌بینانه و علمی به حضور دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های آذربایجان شرقی، می‌گوید: حضور این دانشجویان در تبریز و سایر دانشگاه‌های استان، بیش از آن‌که تهدید باشد، یک فرصت ارزشمند فرهنگی، علمی و حتی اقتصادی محسوب می‌شود.
او با اشاره به رشد چشمگیر جذب دانشجویان غیر ایرانی در سال‌های اخیر می‌افزاید: دانشگاه تبریز و برخی دانشگاه‌های بزرگ استان در سال‌های اخیر به مقصدی مهم برای دانشجویان کشورهای همسایه بدیل شده‌اند. نزدیکی جغرافیایی، هم‌پیوندی فرهنگی، هزینه‌های مناسب تحصیل و زندگی و همچنین اعتبار علمی دانشگاه‌های استان، دلایل اصلی این استقبال هستند.
عصاره در ادامه با بیان اینکه این روند می‌تواند باعث ارتقای جایگاه علمی تبریز در سطح منطقه شود، اظهار می‌کند: حضور دانشجویان بین‌المللی موجب افزایش تنوع تجربی و ارتقای کیفیت تعاملات علمی در محیط دانشگاه می‌شود. ارتباطات تازه، پژوهش‌های مشترک، افزایش تبادل زبان و فرهنگ و گسترش شبکه‌های علمی بین‌المللی، از جمله دستاوردهای مستقیم این حضور است.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه برخی نگرانی‌ها درباره رقابت در مسائل خوابگاه، کار دانشجویی یا تفاوت‌های فرهنگی باید با اطلاع‌رسانی دقیق مدیریت شود، تصریح می‌کند: مشکل، حضور دانشجوی خارجی نیست؛ مشکل نبود شفافیت در سیاست‌ها و خدمات است. اگر دانشگاه سهمیه‌ها، ضوابط و برنامه‌های حمایتی را به‌طور شفاف اعلام کند، احساس بی‌عدالتی یا سوءتفاهم در بین دانشجویان ایرانی شکل نمی‌گیرد.
او ادامه می‌دهد: دانشگاه‌ها باید برای دانشجویان غیر ایرانی دوره‌های آشنایی با فرهنگ دانشگاهی ایران، آموزش زبان فارسی دانشگاهی، و برنامه‌های مشترک فرهنگی و ورزشی طراحی کنند. این کار به کاهش فاصله‌های اجتماعی و افزایش همگرایی کمک می‌کند.
عصاره در بخش دیگری از سخنان خود به آثار اقتصادی این موضوع نیز اشاره کرد و می‌گوید: دانشجویان خارجی فقط یک پدیده فرهنگی نیستند؛ آنها به اقتصاد شهر نیز کمک می‌کنند. از حمل‌ونقل و مسکن گرفته تا مصرف کالا و خدمات، این حضور به گردش مالی در استان کمک می‌کند و این نکته‌ای است که معمولاً کمتر دیده می‌شود.
او خطاب به مدیران دانشگاهی و شهری اظهار می‌کند: باید به این حضور به چشم یک فرصت استراتژیک نگاه کرد. اگر دانشگاه‌ها با برنامه‌ریزی دقیق، رفتار حرفه‌ای و خدمات استاندارد جلو بروند، آذربایجان شرقی می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم آموزش عالی منطقه تبدیل شود. در این صورت دانشجویان خارجی، پس از بازگشت به کشور خود، به جایگاه سفیران فرهنگی تبریز و ایران تبدیل خواهند شد و این بزرگ‌ترین سرمایه بلندمدت برای استان است.
در نهایت، آنچه از گفت‌وگو با دانشجویان دانشگاه تبریز و مسئولین برمی‌آید، تصویری متفاوت از فضای پرحرف‌وحدیث فضای مجازی است. حضور دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های ایران، نه تهدیدی فرهنگی است و نه عامل ایجاد ناهنجاری؛ بلکه فرصتی برای تعامل علمی، تبادل فرهنگی و گسترش افق‌های فکری در محیطی است که باید مهد گفت‌وگو و درک متقابل باشد.
بی‌تردید، گسترش ارتباطات بین‌المللی دانشگاه‌ها یکی از مسیرهای توسعه علمی کشور است؛ مسیری که دانشگاه تبریز در آن گام‌های محکمی برداشته است. امروز، در محوطه این دانشگاه، دانشجویان ایرانی و خارجی در کنار هم درس می‌خوانند، گفت‌وگو می‌کنند و از یکدیگر می‌آموزند؛ تصویری کوچک اما امیدبخش از جهانی که علم، نه دیوار، بلکه پلی میان انسان‌ها می‌سازد.
