همشهری آنلاین – آرش نهاوندی: فضای مجازی و به ویژه شبکه اجتماعی همچون اینستاگرام تبدیل به کلینیک روانشناسی شده‌اند؛ هر روز هزاران پست و ویدیو با محتوای درمان اضطراب، افزایش اعتمادبه‌نفس یا پاکسازی ذهن منتشر می‌شود. بررسی‌ها هم نشان می‌دهد که محتوای مرتبط با روانشناسی در فضای مجازی طی دو سال اخیر بیش از سه برابر رشد داشته است. این در حالی است که بسیاری از صفحات پربازدید این حوزه هم هیچ ارتباطی با روانشناسان یا متخصصان واقعی ندارند. دکتر سیما فردوسی، روانشناس بالینی و استاد دانشگاه با حضور در استودیو همشهری و برنامه تندرستی به نکات جالبی درباره موج روانشناسی اینستاگرامی، آسیب‌های روانشناسی زرد و تأثیر آن بر سلامت روان جامعه اشاره کرد که بخشی از آنها را در ادامه می‌خوانید. فیلم کامل را می‌توانید با در این لینک مشاهده کنید. [تندرستی؛ چرا روانشناسی اینستاگرامی طرفدار دارد؟]
روانشناسی بدون کار علمی، درمان ندارد
سیما فردوسی درباره روانشناسی در فضای مجازی بیان کرد: اگر به این مساله به صورت تخصصی نگاه کنیم افرادی که در این حوزه می‌خواهند به درمان بپردازند باید حتما تخصص داشته باشند. روانشناسی علم است و زیر مجموعه‌ها و شاخه‌های زیادی دارد. از روانشناسی کودک و نوجوان تا خانواده، کلینیکی یا بالینی و... که اگر بخواهم به آنها اشاره کنم بیش از ۵۰ مورد خواهد شد.
او ادامه داد: افراد اگر با پدیده اضطراب مواجه شوند، هر اقدام هیجان‌زده را برای رهایی از آن انجام می‌دهند. آنها در گذشته روش‌های قدیمی‌تر مانند هیپتنوتیزم یا روش‌های خرافی را به کار می‌بردند، اما به تدریج با پیشرفت علم و نظریه‌پردازان این حوزه مواجه شدیم. آنها مکاتبی را در علم روانشناسی ارائه دادند که دقیقا اضطراب و سایر موارد را آسیب شناسی و علت‌یابی می‌کردند، پس از این مراحل هم درمان در نظر گرفته می‌شد. اما اگر کسی یک پدیده نوظهور را بدون اینکه پایه علمی داشته و کار تحقیقی و پژوهشی روی آن انجام گرفته باشد، ابداع کند، نمی‌تواند یک درمان پایدار برای افراد ایجاد شود.
فردوسی در ادامه تاکید کرد: در این شرایط افراد با وجود مشکلات متعدد به چیزی متوسل می‌شوند که آنها را از حالتی که هستند بیرون بیاورد. به علمی و غیرعلمی بودن آن هم فکر نمی‌کنند. تصورشان این اسن که هم یک روش در دسترس داشته باشند هم هزینه‌بر نباشد. در حقیقت این روش یک مُسکن است، اما در حقیقت فرد درمان واقعی را دریافت نکرده و به دلیل ناکامی رخ داده رفتارهایی مثل خشم و پرخاشگری و افسردگی بروز می‌دهد. آدم‌های پرخاشگر ناامیدند و ناکامی را تجربه کرده‌اند و افسردگی هم یکی دیگری از پیامدهای مستقیم ناامیدی است. باید اطلاع‌رسانی در این حوزه بیشتر شود تا آگاهی مردم افزایش پیدا کند.
نسخه واحد نداریم
این روانشناس درباره تجربه عینی خود از فردی که مطالب روانشناسی را از طریق فضای مجازی دریافت می‌کرد و اکنون برای حل مشکل خود به مشاوره آمده باشد، گفت: از این تجربه‌های عینی خیلی زیاد داشته‌ام. افراد زمانی که دچار اختلالات روان می‌شوند، در مرحله اول نزد مشاور نمی‌روند و تلاش می‌کنند خودشان مشکلات‌شان را حل کنند. اگر مهارت حل مساله، قدرت مشورت و مطالعه داشته باشند، خودشان متوجه می‌شوند که می‌توانند مشکل را برطرف کنند یا خیر اما اگر نتیجه‌ای حاصل نشد و به مشاور هم مراجعه نکردند، ممکن است روش‌های دیگر از جمله روی آوردن به مطالب و کلیپ‌های انتشار یافته در اینستاگرام و سایر شبکه‌های فضای مجازی را بکار بگیرند که می‌تواند خطرناک باشد.
به گفته فردوسی، در چنین شرایطی ما نمی‌دانیم مشاوره دهنده در فضای مجازی چگونه و از کجا به توصیه‌هایی که ارائه می‌کند، رسیده است. در روانشناسی توصیه یکسال برای همه کارساز نیست و توصیه‌های فردی مهم هستند. اختلالات حوزه روان هم برخی مزمن و برخی دیگر حاد است، نیاز به نسخه متفاوت برای هر کدام داریم.
تراپیست نه! یک فنجان قهوه؟
فردوسی درباره محتوای منتشر شده در فضای مجازی که افراد را از مراجعه به تراپیست و روانشناس منع می‌کنند و توصیه بر گذراندن اوقات با دوستان یا حتی نوشیدن یک فنجان قهوه است، بیان کرد: کسی که تقریبا از هیچ‌چیز لذت نمی‌برد، خلق تحریک‌پذیر دارد. زود عصبانی می‌شود و از کوره در می‌رود، خواب با کییفیت ندارد، دچار افزایش یا کاهش وزن می‌شود و گاهی به مرگ هم فکر می‌کنند. این افراد حتی همان توصیه حضور در جمع و نوشیدنی یک فنجان قهوه را هم دنبال نمی‌کنند و ضرورت دارد که نزد روانشناس بروند.
او ادامه داد: البته این که شما با دوستان خود چند ساعتی بگذرانید هم می‌تواند منجر به خوب شدن حالتان شود اما این حالت موقتی است و دوباره افسردگی به سراغ‌تان می‌آید. افراد متخصص این حوزه تشخیص بالینی را از معیارها انجام می‌دهند. یعنی ۱۲ علامت معیار وجود دارد و اگر فرد ۵ یا ۷ علامت را به مدت ۲ هفته و هر روز داشته باشد، می‌توان ادعا کرد که دچار افسردگی است و باید خدمات مشاوره دریافت کند.
علم روانشناسی مظلوم است
فردوسی درباره روش‌های تشخیصی افراد دارای صلاحیت در فضای مجازی هم توضیح داد: به طور کلی برای مراجعه به روانشناسان می‌توان به راحتی استعلام لازم را از سایت سازمان روانشناسی و مشاوره گرفت. این که فرد دارای مجوز هست یا خیر؟
او با تاکید بر این که کلیپ‌ها و مطالب شبه‌علم در فضای مجازی تا حدی نشان‌دهنده نقصان در این زمینه هستند، بیان کرد: به نظر می‌رسد علم روانشناسی مظلوم واقع شده، چرا که ابزارش کار ذهنی است. به همین دلیل بسیاری فکر می‌کنند (مشاوره) این کار را می‌توانند به راحتی انجام دهند. چه کسی جرات می‌کند در رشته فیزیک و ریاضیات ادعای بلد بودن کند؟ صحبت و ابزار ذهنی روانشناسان هم بر اساس پایه‌های علمی است. باید بداند بیمار را از چه روشی درمان کند؛ گفتار درمانی یا روانکاوی؟ باید استراتژی به کار بگیرد و قطعا هیچ چیز اینقدر بدون پایه و اساس علمی نیست.
چرا مشکلات سلامت روان ما افزایش یافته؟
فردوسی درباره اینکه چرا این میزان با مشکلات سلامت روان مواجه شدیم که مردم در فضای مجازی به دنبال حل مشکلات روحی و روانی بگردند، توضیح داد: عواملی زیادی وجود دارد؛ جمعیت زیاد، تکنولوژی زمان حاضر، استرس‌ها، جنگ‌ها، بحران‌های اجتماعی، ازدواج‌های نابسامان، انتخاب‌های نادرست و مشکلات خانوادگی و اجتماعی. سن بیماری‌های روح و روان از جمله افسردگی و استرس هم کاهش یافته است و کودکان هم به اضطراب، بیش فعالی، ترس و وسواس مبتلا می‌شوند.
او در ادامه به آسیب‌های روانشناسی در اینستاگرام و سایر شبکه‌های اجتماعی برای کودکان اشاره کرد و گفت: اگر کودکان وارد اینستاگرام و با این توصیه‌ها مواجه شوند کسی نیست به آنها بگوید این توصیه برای سن شما مناسب است یا نه؟ امکان دارد روشی که به آنها توصیه می‌شود، مناسب سن‌شان نباشد و آسیب ببیند. از سوی دیگر هیچ فیلتری در فضای مجازی وجود ندارد، درست یا غلط بودن توصیه‌ها مشخص نیست. به همین دلیل خانواده‌ها باید آگاه بالایی داشته باشند. البته به تصور من سطح آگاهی در جامعه ما بالا رفته و من این مساله را در بین مراجعانم می‌بینم. مادران به عنوان اولین عضو خانواده متوجه مشکلات فرزندانشان می‌شوند و مراجعه می‌کنند. این اتفاق خوبی است که عوارض روحی و روانی کودک در سنین پایین تشخیص و درمان شود.
او درباره ضرورت غربالگری و پیمایش اختلالات سلامت روان هم عنوان کرد: در این باره به یک شبکه متشکل از روانشناسان و مشاوران نیاز داریم که از جانب خود سازمان نظام روانشناسی تائید شده و خدمات لازم را به در این زمینه انجام دهند. هر کسی که اضطراب یا افسردگی دارند باید بتواند به این شبکه متشکل از متخصصان رجوع کند.
این روانشناس درباره اینکه هیچ عزمی برای برخورد با فعالان غیرمجاز روانشناسی در فضای مجازی وجود ندارد، بیان کرد: باید قوانین قابل اجرا در این باره داشته باشیم که برخورد مناسب با چنین افرادی صورت بگیرد. مردم هم باید آگاهی داشته باشند که در صورت ضرورت به مراجعه روانشناس، صلاحیت او را از سازمان نظام روانشناسی استعلام بگیرند. این کار سختی نیست و اگر کمی جستجو کنند، می‌توانند با اطمینان به روانشناس مورد تائید رجوع کنند.
بیشتر بخوانید:
