خبرگزاری مهر، گروه استانها: در فضای پیچیده نبرد اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران، تحریم صنایع مادر و شرکت‌های راهبردی نه نتیجه تصمیم‌های ناگهانی، بلکه حاصل یک فرایند برنامه‌ریزی‌شده و چندلایه است. پتروشیمی کرمانشاه به عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان اوره و آمونیاک در غرب کشور، سال‌هاست در متن همین راهبرد قرار دارد؛ راهبردی که هدف اصلی آن نه «پاسخ به یک رخداد داخلی» بلکه «تضعیف یکی از ستون‌های حیاتی زنجیره صادرات غیرنفتی ایران» است. واقعیت آن است که بر اساس سند رسمی وزارت خزانه‌داری آمریکا (OFAC)، قرار گرفتن نام پتروشیمی کرمانشاه در بسته تحریمی «Iran-related Designations» مورخ ۹ اکتبر ۲۰۲۵، بخشی از یک نقشه بزرگ‌تر در سیاست مهار صادرات پتروشیمی ایران محسوب می‌شود؛ نقشه‌ای که ریشه‌های آن به سال‌ها پیش بازمی‌گردد و به طور خاص صنایع شیمیایی و صادراتی ایران را هدف گرفته است.
پتروشیمی کرمانشاه از ابتدای فعالیت خود در دهه ۱۳۸۰ به دلیل موقعیت راهبردی، نوع محصولات و نقش ویژه در شبکه صادرات غیرنفتی کشور، در کانون توجه سیاست‌گذاران اقتصادی و البته نهادهای تحریمی غرب قرار داشته است. تولید سالانه این مجتمع در حوزه اوره و آمونیاک، بخش قابل توجهی از بازار کود شیمیایی و صنایع پایین‌دستی کشاورزی را تغذیه می‌کند و همزمان از مسیرهای صادراتی منطقه‌ای به ویژه به سمت کشورهای منطقه، در تأمین ارز غیرنفتی کشور نقش مهمی دارد. همین موقعیت ژئواقتصادی باعث شده از نگاه نهادهای آمریکایی، این شرکت در زمره اهداف «با اولویت بالا» برای اعمال فشار بر اقتصاد ایران قرار گیرد.
مطابق الگوهای پیشین OFAC، تحریم‌های مرتبط با صنایع پتروشیمی عموماً در سه سطح اعمال می‌شوند: نخست، تحریم شرکت‌های سرشاخه که سهم قابل توجهی از ارزآوری دارند؛ دوم، تحریم حلقوی که شرکت‌های فعال در استانها و مناطق استراتژیک را هدف قرار می‌دهد؛ و سوم، تحریم شبکه‌های پشتیبان مالی و لجستیکی. پتروشیمی کرمانشاه دقیقاً در سطح دوم این الگو قرار می‌گیرد؛ یعنی شرکتی فعال در منطقه‌ای مرزی با دسترسی به بازارهای صادراتی منطقه‌ای و توان انتقال محصولات از مسیرهای غیردلاری. از همین رو، گنجاندن نام آن در بسته تحریمی جدید، نه اقدامی ناگهانی، بلکه تکه‌ای از یک پازل بلندمدت است.
سیاست موسوم به «تحریم حلقوی» از سال ۲۰۲۳ میلادی در دستور کار خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت. در این چارچوب، شرکت‌های فعال در مناطق خاص صنعتی کشور – از جمله کرمانشاه، ماهشهر و ارومیه – به تدریج به فهرست تحریم اضافه شدند تا زنجیره صادراتی کشور نه فقط در سطح ملی بلکه به صورت منطقه‌ای تحت فشار قرار گیرد. این روند، با هدف قطع کانال‌های جانبی صادرات و محدود کردن قدرت مانور بازارهای مرزی طراحی شده است. از منظر فنی و اقتصادی نیز انتخاب پتروشیمی کرمانشاه بی‌دلیل نیست؛ زیرا این شرکت به واسطه ظرفیت بالا در تولید اوره و جایگاه ویژه در تأمین نیاز بازار منطقه‌ای، برای سازوکار تحریم به‌نوعی «نقطه اتصال حیاتی» محسوب می‌شود.
تحریم پتروشیمی کرمانشاه همچنین ریشه در ماهیت محصولات این شرکت دارد. اوره و آمونیاک، دو محصول کلیدی در زنجیره تأمین جهانی کود شیمیایی هستند و بازار آن‌ها در کشورهای همسایه ایران بسیار پررونق است. به همین دلیل، از نگاه OFAC، محدودسازی این شرکت می‌تواند ظرفیت ارزآوری غیرنفتی ایران را در بخش کشاورزی و انرژی به شکل معناداری کاهش دهد. در بیانیه‌های تحریمی مشابه، خزانه‌داری آمریکا بارها تأکید کرده که هدف از تحریم شرکت‌های پتروشیمی، ایجاد فشار اقتصادی برای محدودسازی منابع ارزی دولت ایران است. این نکته در مورد پتروشیمی کرمانشاه نیز صدق می‌کند و قرار گرفتن نام آن در فهرست تحریمی ۲۰۲۵ نیز در همین چارچوب معنا پیدا می‌کند.
باید یادآور شد که این نخستین بار نیست که چنین شرکتی در معرض تحریم قرار می‌گیرد. پتروشیمی کرمانشاه پیش از این نیز در فهرست‌های غیرمستقیم مرتبط با تحریم‌های صادراتی قرار داشته و نام آن در کنار دیگر شرکت‌های کلیدی زنجیره پتروشیمی کشور مورد رصد دقیق قرار گرفته است. بنابراین، تحریم ۲۰۲۵ نه یک «آغاز» بلکه یک «تداوم» است؛ تداوم مسیری که از سال‌ها پیش آغاز شده و با شدت و ضعف‌های مختلف ادامه یافته است.
فشار اقتصادی با تحریم غیرنفتی
از منظر رسانه‌ای، تحریم این شرکت حامل یک پیام مشخص به بازار جهانی است: فشار بر ایران نه تنها در حوزه نفت خام بلکه بر صنایع غیرنفتی نیز استمرار خواهد داشت و حتی بنگاه‌های غیرنظامی اما راهبردی نیز در دایره این فشار باقی می‌مانند. این پیام‌رسانی رسانه‌ای بخشی از جنگ اقتصادی است که ایالات متحده علیه ایران دنبال می‌کند؛ جنگی که در آن فهرست‌های تحریمی OFAC نقش همان سیگنال‌های هشداردهنده به فعالان بین‌المللی را ایفا می‌کنند. اما تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که این سیگنال‌ها الزاماً منجر به کاهش واقعی فعالیت شرکت‌ها در منطقه نمی‌شوند، زیرا بخش عمده‌ای از مبادلات در مسیرهایی خارج از نظام مالی دلاری انجام می‌شود. پتروشیمی کرمانشاه نیز با اتکا به شبکه مشتریان منطقه‌ای خود در کشورهای منطقه، بخشی از این فشار را از طریق مسیرهای جایگزین مدیریت کرده است.
از نظر تحلیلی، آنچه در این تحریم قابل توجه است، همزمانی آن با موج جدید تحریم‌های صادرات غیرنفتی ایران است که در سال ۲۰۲۵ شدت یافته است. بسته تحریمی اخیر OFAC شامل مجموعه‌ای از شرکت‌های پتروشیمی و انرژی در غرب و جنوب ایران است که به باور نهادهای آمریکایی، نقشی مهم در تأمین مالی دولت ایران دارند. در این چارچوب، پتروشیمی کرمانشاه به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز، ظرفیت تولید بالا و مسیرهای صادراتی غیردلاری، به یکی از اهداف اصلی تبدیل شده است.
در چنین شرایطی، تحلیل واقع‌بینانه تحریم‌ها مستلزم درک یک نکته کلیدی است: تحریم‌های اقتصادی علیه ایران بیش و پیش از هر چیز بر صنایع حیاتی و غیرنظامی متمرکز است؛ صنایعی که نقش حیاتی در تاب‌آوری اقتصادی کشور دارند. پتروشیمی کرمانشاه نیز به دلیل جایگاه راهبردی خود، از آغاز در این میدان حضور داشته و تحریم جدید صرفاً تداوم همان سیاست‌های فشار حداکثری است که سال‌هاست اقتصاد ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
پتروشیمی ستون اصلی مقاومت اقتصادی است
امروز صنعت پتروشیمی ایران، از جمله پتروشیمی کرمانشاه، بیش از هر زمان دیگری به عنوان یکی از ستون‌های اصلی مقاومت اقتصادی کشور شناخته می‌شود. قرار گرفتن این شرکت در فهرست تحریم‌ها، نه نشانه ضعف، بلکه تأییدی بر اهمیت نقش آن در زنجیره صادرات و تأمین مالی کشور است. تاریخچه این تحریم‌ها نشان می‌دهد که هرگاه فشار خارجی بر صنعت افزایش یافته، ظرفیت‌های داخلی برای تطبیق، نوآوری و تنوع‌بخشی به بازارها نیز تقویت شده است. پتروشیمی کرمانشاه نیز در همین مسیر حرکت می‌کند؛ مسیری که با وجود فشارها، تکیه‌گاه مهمی برای اقتصاد غرب کشور باقی خواهد ماند.
تحریم ۲۰۲۵، فصل جدیدی نیست؛ ادامه فصلی است که سال‌هاست آغاز شده و در چارچوب یک جنگ اقتصادی بلندمدت معنا پیدا می‌کند. این شرکت، به واسطه نقش کلیدی خود در تولید، صادرات و تأمین مالی، در مرکز این میدان قرار گرفته است و همین جایگاه، معنای واقعی این تحریم را روشن می‌کند: هدف‌گیری ستون‌های اصلی اقتصاد ایران. اما تجربه ثابت کرده است که این ستون‌ها با وجود فشارهای خارجی همچنان پابرجا خواهند ماند.
