او از «درس خواندن کودکان از چهار و پنج سالگی، سنت صرفه‌‌جویی مردم و عدالت‌خانه حکومتی» ژاپن داد سخن می‌‌دهد. طالبوف نیز در سفری به ژاپن به بررسی راز ترقی و پیشرفت این کشور می‌پردازد و معتقد است «دانش و فن و حکومت قانون» علت توسعه آن است. او حتی در کتاب مسائل‌الحیات که جلد سوم کتاب احمد محسوب می‌‌شود، قانون اساسی ژاپن را ترجمه می‌‌کند. بنابراین حداقل برای قشر روشنفکر ایران عصر ناصری موضوع تجدد ژاپن به‌عنوان یک مساله طرح شده بود و منورالفکران این دوره درصدد تبیین چرایی توسعه ژاپن به مثابه یک کشور آسیایی مترقی بودند. پس از طالبوف مساله ژاپن و معرفی این کشور در عرصه مطبوعات به دست نویسندگان روزنامه اختر افتاد تا با انتشار اخبار و تحولات ژاپن توجه عموم مردم و حتی روشنفکران را بیشتر به ژاپن جلب کنند. تصویری که روزنامه اختر از ژاپن در مقابل چشمان مردم و روشنفکران قرار داد، به درست یا غلط، کشوری بود که طی ۳۰سال به درجه‌‌ای از ترقی و تجدد دست یافت که حتی کشورهای اروپایی را نیز دچار حیرت و نگرانی کرد.

به این ترتیب، در عرصه روزنامه‌‌نگاری روزنامه اختر با انتشار اخبار و تحولات ژاپن نه تنها قشر روشنفکران که توده مردم را نیز درگیر مساله ترقی ژاپن کرد. از جمله مباحثی که در سراسر روزنامه اختر بسیار به چشم می‌‌آید و فراوان بر آن تاکید می‌‌شود، بحث توسعه علم در کشور است که در این زمینه به وضعیت ژاپن اشاره می‌‌شود. اختر یکی از مولفه‌های اصلی توسعه سریع این کشور را گسترش علم و معارف می‌‌شمارد و بدون آگاهی از وضعیت توسعه مدارس ژاپن در عصر توکوگاوا و شوگون‌‌ها، تمام علوم ژاپن را به دوره انقلاب میجی نسبت می‌‌دهد و می‌‌نویسد «اهالی ژاپن پیش از این در معارف عقب مانده بودند. افکارعمومی را چندان اهمیت داده نمی‌‌شد. اکنون به مناسبت اقدامات حکومت در تعمیم و انتشار معارف هم حکومت و هم اهالی به درجه‌‌ای ترقی کردند که موجب حیرت و تعجب جهانیان شد.» این مطلب نشان می‌‌دهد نویسندگان روزنامه اختر آگاهی درستی از جامعه و ساختار آموزشی این کشور نداشتند و برای پیشبرد هدف خود که توسعه علم در ایران بود، می‌‌خواستند با این‌‌همانی کردن، امکان رشد علم و در نتیجه توسعه کشور را رقم بزنند.

از مقاله‌ای به قلم میکائیل وحیدی‌راد

استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی