همشهری آنلاین - پریسا نوری: در هفته موزه‌ها و میراث فرهنگی، مرور سرگذشت این عمارت تاریخی محله تهرانپارس که از اواخر دوره قاجار چون نگینی در باغ اناری سابق و بوستان پلیس فعلی می‌درخشد، خالی از لطف نیست.
عمارتی که بین ۵ شاهزاده قجر دست به دست شد
حالا را نبینید که ساختمان موزه گرافیک در یک نقطه دنج و خلوت بوستان پلیس روزهای آرامی را می‌گذراند؛ روزگاری در این عمارت و فضای سبز وسیعی که اطرافش را احاطه کرده، برو بیایی بوده و از شاهزادگان و دولتمردان قجر تا اشراف و خوانین در آن رفت و آمد داشتند. بنا بر اسناد و شواهد تاریخی، نخستین مالک عمارت و اراضی اطراف آن، یکی از رجال قاجار به نام حاج «محمد خان ابری» معروف به «حاجب‌الدوله» بوده و پس از او این اراضی به فرزندش «محمد حسین خان مشیر» می‌رسد.
در زمان «مظفرالدین شاه»، «میرزا نصرالله» ملقب به «ناصرالسلطنه» آن را تصرف کرده و بعد از دست یافتن مشروطه خواهان بر تهران، مالکیت اراضی به «لطف‌علی امیر مفخم» وزیر جنگ قاجار و پس از آن به فرزندش «ابوالقاسم بختیار» می‌رسد. بختیار سال ۲۷ باغ اناری و عمارت را به هرمز آرش از بانیان بزرگ تهرانپاس که بین محلی‌ها به ارباب هرمز معروف بوده، واگذار می‌کند و از آن زمان، این بنای تاریخی به عمارت ارباب هرمز معروف می‌شود.
ناگفته های عمارت ارباب هرمز
از نمای داخلی باغ و عمارت اربابی تصاویری در دست نیست، اما «صابر فیروزی» از ساکنان قدیمی محله تهرانپارس که روزگاری در عمارت ارباب هرمز رفت و آمد داشته، دراین باره می‌گوید: «شکل اصلی عمارت از اول به همین شکل بوده و اطرافش باغی پر از درختان انار که با چینه‌ای کاهگلی محصور شده بود. باغ دو تا در داشت، سمت غرب یک در بزرگ آهنی بود که مستقیم به سمت عمارت می‌رفت و اغلب آمد و شدها از این در انجام می‌شد. یک در کوچک هم سمت جنوب باغ بود که برای ورود و خروج کارگرها بود. به گوشه‌ای از باغ که حدود ۲۰ خانه کارگری بود قلعه می‌گفتند و کارگرها و باغبان‌ها در آن زندگی می‌کردند؛ سمت چپ قلعه هم گاوداری و استخر آب بود. تعدادی از کارگرها مازندرانی و تعدادی هم یزدی و از همشهریان ارباب بودند. راهی که به عمارت می‌رسید سنگفرش نشده و خاکی بود و ارباب هرمز با ماشینش که یک بنز مشکی بود، وارد باغ می شد. تا سال ها خود ارباب هرمز رانندگی می کرد و بعدها که سنش بالا رفت و کسالت داشت راننده گرفته بود. بیماری قند اواخر ارباب را خیلی اذیت می کرد و منجر به قطع پایش شد.»
ساکنان قدیمی عمارت
فیروزی که روزگاری سرکارگر ارباب بوده و به داخل خانه او رفت و آمد داشته، از جزییات زندگی ساکنان عمارت اینطور می‌گوید: «طبقه بالای عمارت اتاق خواب و پذیرایی و آشپزخانه و محل زندگی ارباب بود و طبقه پایین مختص مهمان ها و مباشرها. خدیجه خانم و دختر و پسرش آشپزی و امورات داخل عمارت را بر عهده داشتند. پری خانم، همسر ارباب هرمز با فرزندانش (۲ پسر و ۳ دختر به نام‌های رویین تن، تهمتن، دلنواز، زرین و یاسمین) اغلب ساکن هندوستان بودند و خود ارباب هم تا آبان ماه ساکن عمارت بود و محصولات باغ را که جمع می کرد به هندوستان می رفت.
تولد موزه گرافیک
پس از فوت ارباب هرمز در سال ۱۳۵۱ و مهاجرت خانواده‌اش به خارج از کشور در سال ۵۷، عمارت به حال خود رها و کم کم به خرابه تبدیل شد. تا این که در سال ۱۳۹۰ سازمان زیباسازی شهر تهران، آن را بازسازی و در سال ۱۳۹۳ با کاربری موزه گرافیک به بستری ارزشمند و پویا از جهان گرافیک مبدل شد.
