به گزارش خبرنگار مهر، هفته گذشته و در جریان برنامه‌های بیست و نهمین دوره از هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، از ۳۰ مدخل دانشنامه مجازی ویکی‌ادبیات با حضور، علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات رونمایی شد.
به بهانه همین اتفاق، با احسان رضایی سردبیر این دانشنامه مجازی گفت‌وگویی داشته‌ایم. رضایی، پژوهشگر و روزنامه‌نگار ادبی است. از میان کتاب‌های منتشر شده او می‌توان به این عناوین اشاره کرد: «باغ وحش اساطیر» و «سرگذشت پزشکی در ایران».
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
* به عنوان اولین سوال، در مورد خود ویکی‌ادبیات توضیح بدهید که دقیقاً چه هست و چه کار می‌کند؟
ویکی‌ادبیات یک دانشنامه مجازی منبع باز است. یعنی دانشنامه‌ای که در فضای مجازی دارد شکل می‌گیرد و افراد مختلف می‌توانند بعد از ثبت‌نام در سایت، در ویرایش و تکمیل مدخل‌هایش کمک دهند. این الگویی است که سایت ویکی‌پدیا ارایه کرد و توانست با این روش، دانشنامه‌ای بزرگتر از همه دایره‌المعارف‌های قبلی بشر تولید کند. ما هم برای راه‌اندازی یک دانشنامه برای ادبیات معاصر ایران، از همین روش استفاده کردیم و در طراحی کار، گوشه چشمی به تجربه پروژه‌های ویکی داشتیم. شکر خدا در مدتی که از شروع کار ویکی‌ادبیات گذشته هم این کار به قدری موفق بوده که می‌بینیم افرادی برای تصاحب آن نقشه می‌کشند.
* این کار چه ضرورتی داشت؟ منظورم این است که با چه هدف و انگیزه‌ای چنین کاری را شروع کردید؟
ویکی‌ادبیات در اختتامیه یازدهمین دوره جایزه ادبی جلال، روز ۱۷ آذر ۱۳۹۷ افتاح شد، اما از ابتدای سال ۱۳۹۸ در دسترس قرار گرفت. ایده اصلی و شروع کار با جناب آقای ناصرزاده عزیز و دکتر گلشن گرامی بود که بنده هم خدمتشان بودم. انگیزه راه‌اندازی چنین دانشنامه‌ای هم کمبود منابع در حوزه ادبیات معاصر است. شما اگر همین الان راجع به هر کتاب معروف یا غیرمعروف زبان انگلیسی در اینترنت بگردید، با انبوهی از مطالب مواجه می‌شوید، اما درباره اغلب آثار ادبی فارسی، جز چند اثر معروف با فقر شدید محتوا روبه‌رو هستیم. یادم هست زمانی من خودم برای مجله‌ای چند کتاب معرفی کرده بودم، در صفحه‌بندی اشتباهی صورت گرفت که شرح مربوط یکی از این کتابها زیر عنوان کتاب دیگری آمده بود. تا حالا در چند سایت مختلف دیدم که همان شرح اشتباه را منعکس کرده‌اند. برای همین است که نیاز به یک منبع معتبر و دقیق و بدون جهت‌گیری و ابراز نظر شخصی درباره ادبیات معاصر داریم. شکر خدا تا حدی هم به این هدف رسیدیم. نمونه‌اش اتفاقی بود که بعد از درگذشت خانم دکتر بدرالزمان قریب افتاد. در تمام صفحات اینترنتی، جز همین ویکی‌ادبیات مطلب مفصلی درباره این استاد بزرگ نبود و همه رسانه‌ها از ویکی‌ادبیات نقل قول می‌کردند.
* گزارشی هم از وضعیت فعلی ویکی‌ادبیات بدهید که کار در چه مرحله‌ای است؟
در دو سال و چندماهی که از شروع کار ویکی‌ادبیات می‌گذرد، ۳۱۰ مدخل دانشنامه‌ای تهیه شده که مجموعشان چیزی بیشتر از یک میلیون کلمه است. همان‌طور که گفتم این دانشنامه به ادبیات معاصر ایران اختصاص دارد، یعنی نویسندگان و شاعرانی که از ۱۳۰۰ به بعد فعال بودند و آثاری که در این بازه زمانی تولید شدند، موضوع کار ویکی‌ادبیات هستند. مدخل‌های این دانشنامه چهار دسته کلی دارد: پدیدآورندگان، آثار ادبی، رویدادهای ادبی و اصطلاحات ادبی. پرشمارترین دسته‌ها پدیدآورندگان (۱۸۵ مدخل) و کتابها (۸۰ مدخل) هستند. از این ۸۰ مدخل کتابی، اخیراً ۳۰ مدخل که همگی آثار برگزیده در جوایز ادبی وزارت ارشاد هستند، رونمایی شد. یعنی مدخل‌های کتاب‌هایی که در جوایز ادبی جلال آل‌احمد، پروین اعتصامی و جشنواره شعر فجر انتخاب یا تقدیر شدند. فقط همین سی مدخل، شامل ۸۶ هزار و ۱۷۵ کلمه مطلب هستند که خودش به اندازه یک کتاب مستقل است.
* در کار با مشکلاتی هم مواجه بودید؟
کار دانشنامه‌ای، برخلاف آن چیزی که بعضی دوستان تصور می‌کنند، کار بسیار سخت و زمانبری است. در نقد شما می‌توانی هرچه دلت خواست بگویی و هر صفتی که خواستی به کار ببری و بعداً هم به کسی جواب پس ندهی که منبعت کجاست؟ یا روی چه حسابی این حرف را می‌زنی؟ می‌گویی این برداشت شخصی من است و خلاص. اما در کار دانشنامه‌ای باید تک تک جملات مستند باشد. ما معمولاً هر مدخل را بعد از نگارش چندبار ویرایش می‌کنیم، اگر صاحب مدخل در قید حیات باشد، حتماً آن مدخل را به خود او هم نشان می‌دهیم تا تایید کند. این وسط گاهی اتفاقات عجیبی هم می‌افتد، مثلاً کسی می‌گوید عکس من با نوه‌ام را هم به مدخل اضافه کنید و چیزی درباره نوه من بنویسید!، یا کس دیگری می‌گوید در فلان مدخل چرا متن کامل حرف‌های من درباره فلان موضوع را بازتاب ندادید؟ یا من از فلانی خوشم نمی‌آید چرا اسم او را آوردید؟
منظورم این است که برخی دوستان هیچ تصوری از مفهوم و ماهیت دانشنامه ندارند. کار دانشنامه‌ای کار علمی است و مبتنی بر ارزش‌های والای دینی و سیاست‌های پذیرفته‌شده نظام. این کار ربطی به نظر شخصی یا خوش‌آمد این و آن ندارد. بعد از این موضوع، بزرگترین مشکل ما، بحث دقت در کار است که نیازمند نویسندگان و ویراستارهای خبره هستیم. تعدا این افراد کم است و آن افراد معدود هم خودشان مشغولیت‌های دارند، ما باید بودجه کافی داشته باشیم تا بتوانیم با این افراد همکاری کنیم و به علاوه کتابخانه و منابعمان را تکمیل کنیم. در حال حاضر ویکی‌ادبیات با بودجه بسیار اندکی اداره می‌شود و حق‌التحریر یا حق ویرایش آن، به اندازه پرداختی معمول مطبوعات است.
* و سوال آخر اینکه برای ادامه کار ویکی‌ادبیات چه برنامه‌هایی دارید؟
فاز دوم این پروژه انتشار مداخل موجود به زبان‌های مختلف است تا برای محققان خارجی هم قابل استفاده باشد. فعلاً تعدای از مداخل به زبان اردو ترجمه شده و آماده بارگذاری است که باید کارهای نرم‌افزاری لازم روی سایت انجام شود تا این بخش هم فعال شود. بعد از آن هم قصد داریم تا مقالات را به زبان‌های دیگر هم ترجمه کنیم و در دسترس قرار بدهیم.
